چکیده
پیشینه معماری سرزمین ایران حاوی تجربیات گرانبهائی است، که چون میراثی جاودان در اختیار ما قرار گرفته است. معماری خانه های بومی تهران واجد ارزش های فراوان در شیوه های استفاده بهینه از انرژی و بهره برداری اکولوژیک از انواع انرژی ها خصوصاً کاربرد انرژی های پایدار و بی زیان است. امروزه اصول طراحی اقلیمی به فراموشی سپرده شده و جامعه دچار معضلاتی ناگوار گشته است.
آنچه موجب ایجاد دگرگونی و تحول در معماری ایران گردیده دگرگونی فکری و فرهنگی جامعه ایرانی است که از دوره صفویه آغاز و در دوران قاجار و به خصوص پهلوی اول به اوج خود رسید. نگاه به گذشته نشان می دهد که معماری بومی×در× ایران×نه×تنها پاسخگوی×نیازهای×انسان×بوده،×بلکه×فراتر×از×آن×و×در×جهت×رشد×و×تعالی×آن×نیز×عمل×نموده×است؟ بر این اساس شناخت راهکارهای اقلیمی به کار رفته در×معماری بومی×به دلیل توجه به روابط×اجتماعی×و×اقتصادی و همچنین ارتباط×با× محیط×طبیعی×و×نمادهای×فرهنگی×امری×لازم×و×ضروری به نظر می رسد. لذا×در×پژوهش×حاضر×با×استفاده×از اطلاعات موجود× (مطالعات کتابخانه×ای و مطالعات کیفی)، مشاهده، و پژوهش کاربردی از لحاظ هدف×به×درک×اهمیت×معماری×بومی×در×جهت تحقق×معماری×پایدار×پرداخته×شده است؟نتایج حاصل از پژوهش در این مقاله که نمونه های موردی خانه های بومی تهران (دوره قاجار) را مورد بررسی قرار داده است، نشان می دهد که با توجه به ضوابط طراحی بیان شده خانه ها با اقلیم این منطقه تا حدودی زیادی دارای هماهنگی لازم بوده اند.
کلمات کلیدی: عناصر اقلیمی، دوره قاجار، معماری بومی، اقلیم، خانه های بومی
۱
مقدمه
اقلیم آب و هوای محیط اطراف ما است و طراحی اقلیمی چالشی است که ما آدمیان جهت همساز کردن شرایط اقلیمی با محدوده آسایش خود انجام می دهیم. (منبع: روشن زاده، مصطفی، (۱۳۸۵ بر اساس مطالعات انجام شده بین ۱۵ تا ۲۰درصد کل انرژی مصرفی هر کشور به مصرف فضاهای مسکونی می رسد که این مقدار بیانگر هزینه بسیار بالا از یک سو و تخریب منابع طبیعی و محیط زیست از سوی دیگر است. درمعماری پایدار، طراحی و ساخت بر اساس ملاحظات محیطی و با استفاده از مصالح بومی و محلی می باشد که هدف از آن طراحی ساختمان های پایدار، کاهش آسیب آن بر روی محیط و کاهش استفاده از منابع انرژی و طبیعت است. معماری پایدار در بردارنده آمیزه ای از ارزش های زیبا شناسی، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است. تأمل بیشتر در اصول معماری بومی، حاکی بر آن است که مفهوم پایداری در عرف های قدیمی و فرهنگ های کهن بشر ریشه داشته و در زندگی سنتی در قالب تکریم و حرمت گذاری به طبیعت و منابع طبیعی جلوه گر شده است، بنابراین برداشتن گامی در جهت کاهش مصرف انرژی دراین قسمت که منوط به بهینه سازی راندمان حرارتی ساختمان ها است. می تواند منجر به صرفه جوئی عظیمی در منابع محدود طبیعی باشد. (منبع:امجد، مرجان، (۱۳۹۰
امروزه از روش های مصنوعی برای تامین آسایش در ساختمان استفاده می گردد، این روش ها نه تنها گران است بلکه باعث تخریب محیط زیست نیز می گردد. به همین خاطر معماران و دست اندرکاران صنعت ساختمان به سمت بهره گیری هرچه بیشتر و بهتر از عوامل طبیعی برای گرمایش و سرمایش ساختمان روی آورده اند. بنابراین برداشتن گامی در جهت کاهش مصرف انرژی در این قسمت که منوط به بهینه سازی راندمان حرارتی ساختمان ها می باشد می تواند منجر به صرفه جویی عظیمی در منابع محدود طبیعی شود. با توجه به اینکه معماری سنتی ایران، به خوبی با اقلیم همساز بوده است و عناصر اقلیمی در هر منطقه به درستی در طراحی بناها به کار گرفته شده اند، به نظر می رسد می توان با بهره گیری از این تجربیات گذشتگان در عرصه ی معماری بتوان برای ساخت ساختمان های معاصر از آنها استفاده کرد. با توجه به این مطالب در این نوشتار قصد داریم بررسی عناصر اقلیمی در خانه های سنتی تهران و نحوه بکارگیری این عناصر در این خانه ها بپردازیم. بر این اساس فرضیه ی اصلی که در این تحقیق به دنبال اثبات درستی آن می باشیم، این است که: به نظر می رسد، در خانه های سنتی تهران عناصر اقلیمی به درستی به کار گرفته شده اند و استفاده از این عناصر در ساخت بناهای معاصر می تواند مفید باشد.
