چکیده
محله یکی از مهمترین فضاهای شهری است و جاذب کیفیت درخور خود می باشد.براین اساس به کیفیت زندگی شهروندان کمک می کند،که در آن ساکن بوده یا تنها از آن عبور می کنند.بنابراین برای تاثیر مثبت بر کیفیت زندگی شهروندان باید کیفیت محیط فضای شهری مطلوب باشد.از نقطه نظر برنامه ریزان و طراحان شهری،محله به عنوان یک فضای شهری باید جوابگوی فعالیت های مختلف شهروندان و نیازهای روحی و روانی آنها باشد.این مقاله براساس مولفه های کیفیت محیط(عملکردی ، تجربی-زیبا شناختی، زیست محیطی ) به تحلیل یکپارچه محله امام قبه سبز پرداخته و پس از بررسی نقاط ضعف و قوت آن رهنمودهایی مبتنی بر ساماندهی محله مورد نظر در جهت ارتقا کیفیت محیط ارائه داده است.در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی -تحلیلی و شیوه های مرور متون، در بستر مطالعات کتابخانه ای و همچنین از روش تحقیق موردی و شیوه تحقیق مشاهده در بستر مطالعات میدانی بهره گرفته شده است.
واژگان کلیدی: محله،کیفیت محیط،مولفه های کیفیت محیط،قبه سبز
.۱ مقدمه و بیان مسئله
محله ها مهم ترین،حساس ترین،بیشترین فضاهای عمومی یک شهر را تشکیل می دهند.محله ها به عنوان نماد فرهنگی هر شهر بوده.بنا به دلایل فوق،مسئله محله و چگونگی طراحی مناسب و استفاده صحیح و موثر از آن یکی از مسائل مهم در جامعه می باشد،چرا که طراحی و استفاده نادرست از فضا مشکلاتی مانند عدم انطباق کمیت فضاهای موجود در محله با نیازهای انسان،اختلاط ماشین و انسان و عدم تطبیق فضاهای موجود با الگوهای رفتاری گروههای استفاده کننده از فضا در بر خواهد داشت.امروزه یکی از مهمترین مسائلی که نظر معماران و برنامه ریزان و طراحان شهری را به خود جلب نموده است،مسئله” بحران کیفیت محیط”میباشد.مولفه های بسیاری برای کیفیت محیط مطرح شده است،آنچه که در این مقاله به عنوان مولفه های کیفیت محیط مطرح است،مولفه عملکردی ، تجربی-زیبا شناختی، زیست محیطی می باشد.حل مسئله بحران کیفیت محیط و ارتقا کیفیت محیط ارتباط مستقیم با ارتقا کیفیت زندگی انسان دارد.بنابراین،این مسئله توجه هر چه
بیشتر به مسائل کیفیت محیط را مطرح می کند.در این مقاله به بررسی و تحلیل یکپارچه محله قبه سبز کرمان که یکی از حساس ترین،اصلی ترین فضاهای عمومی شاخص شهر کرمان است،که به شدت به سمت نوگرایی پیش می رود ،پرداخته شده است و پس از بررسی نقاط ضعف و قوت این محله به ارائه رهنمودهایی جهت ساماندهی محله مورد نظر در جهت ارتقا کیفیت محیط فضای شهری بر اساس مولفه های عملکردی ، تجربی- زیبا شناختی، زیست محیطی پرداخته شده است.
.۲ چهارچوب مفهومی و پیشینه پژوهش
.۱,۲ محله
محله به عنوان تبلور فضایی شرایط اجتماعی -اقتصادی جامعه، از انسجام و همگنی خاص برخوردار است .به عبارت دیگر یک تشکل اجتماعی است که عناصر اصلی تشکیل دهنده ی آن عبارتند از: خانه های مسکونی، مسجد، میدان و میدانچه، بازار و بازارچه، گذر و کوچه .واحدهای محل های به دلیل اندازه می توانند موجبات مشارکت در شکل دادن به محیط خود را فراهم آورند و مرکز محله، حس مکان و مرکزیت را تقویت کند .تعریفی که »لینچ« از محله دارد عبارت است از: محله قسمتنسبتاً بزرگی از شهر است که واجد خصوصیات یکدست و مشابه باشد و ناظرعملاً بتواند به آن وارد شود. در ارتباط با ممالک اسامی، گفته می شودکه شهرمعمولاً شامل چند محله بوده و هر محله بر جوبارو و دروازه های مخصوص به خود داشت .هر یک از محله ها، نام به خصوصی داشت که به نام افراد سرشناس که در آن محله سکونت داشتند، نامگذاری می شد .مانند کوچه سرجس( پزشکان مسیحی )در بغداد، کوچه ترسایان در طوس و دروازه رودبار در طوس. اگرچه در بدو تشکیل دولت اسلامی، ایجاد هرگونه قشربندی اجتماعی بر مبنای قوم، نژاد، سنت و …نفی می گردد .به هنگام تشکیل امپراطوری متمرکز و سپس غیرمتمرکز اسلامی، رجوع به سازمان اجتماعی کهن شهری در سرزمینهای مفتوحه به سرعت انجام می پذیرد .گو اینکه دیگر از تشکیل محلات بر حسب نظام کاستی یا شهروندی خبری نیست، ولی در مقابل، با ایجاد محلاتی بر حسب قوم و قبیله، نژاد، مذهب، زبان، فرقه و …مواجه هستیم .وجود محلات در تضاد و تقابل از خصیصه های بارز شهر دوران اسلامی است. هر یک از محله ها در مجموع محل سکنای ترکیبی ازقشرهای گوناگونان اجتماعی بوده و در نتیجه خانه های کوچک ومتوسط و بزرگ در کنار یکدیگر قرار داشتند.
×
.۲,۲ کیفیت
واژه کیفیت مفهومی است که در تمامی دانش ها و زمینه های مرتبط با زندگی انسان به کار رفته است.کیفیت در حالت عادی و به معنای کاملا واضح ،برای وصف درجه کمال اشیا و پدیده ها به کار برده می شود( گلکار،.(۸۳:۱۳۸۰ اما مفهوم کیفیت،مفهومی است نسبی؛که واجد معنایی فراتر از معنای بدیهی و معمول آن است.مفهوم کیفیت دو وجه دارد.یعنی کیفیت در عین حال که مفهومی مبهم و چند پهلو است؛روشن و واضح نیز می باشد.در واقع منظور از کیفیت از طرفی خاصیت ها و
ویژگی های اصلی یک چیز است،از طرفی دیگر کیفیت،کلیت و سیستمی از جز کیفیت هایی است است که یک چیز را به وجود آورده اند(پاکزاد،.(۷۸:۱۳۸۵ در واقع با کمک جز کیفیت ها می توان به تفاوت ویژگی های یک چیز پی برد؛درصورتی که به وسیله کیفیت های کلی می توان به تفاوت چیزها از یکدیگر رسید.در همین رابطه،فرهنگ زبان فارسی عمید،معنای لغوی »کیفیت« را چگونگی،چونی،صفت و حالت چیزی عنوان کرده است(عمید،.(۱۰۲۷:۱۳۶۳ همچنین واژه کیفیت در زبان انگلیسی به معنای چیزی است که یک شخص،یک شی و یا یک فکر داشته و موجب خاص و جالب شدن آن می گردد(.(Longman l.c 1981:680 از سوی دیگر،فرهنگ انگلیسی آکسفورد نیز برای واژه کیفیت چهار معنی ارائه می دهد:-۱ درجه خوبی و ارزش چیزها- ۲ خوبی و کمال به مفهوم عام، -۳ صفات و خصوصیات، -۴ جنبه ویژه و علایم مشخصه و ممیزه .(Oxford A. D., 2006:1233) اما در واقع کیفیت ،چگونگی یک چیز یا پدیده می باشد که تاثیر عاطفی و عقلانی خاص بر انسان می گذارد(پاکزاد،.(۷۸:۱۳۸۵ این تاثیر باید به گونه ای باشد که حواس انسان قادر به احساس و ادراک آن باشد.در ادامه کلیدواژه های معرف کیفیت در نمودار ۱ آمده است.
