چکیده
مساجد مهم ترین و غیر قابل رقابت ترین عنصر مذهبی شهر های اسلامی و کانون عبادی،اجتماعی و فرهنگی است.از قرون اولیه اسلامی بنای مسجد نقش ویژه ای در شکل گیری و توسعه شهرهای اسلامی در تمام قلمرو اسلام داشته است.به طوری که علاوه برجنبه کارکردی،در سازماندهی فضاهای شهر نیز این نقش بسیار برجسته بوده است.هدف از تحقیق حاضر بررسی نقش مسجد در شهر چمستان می باشد.که به شیوه کتابخانه ای و اسنادی صورت گرفته است.نتایج تحقیق حاکی از آن است که متاسفانه در چند دهه ی اخیر به واسطه ی مداخلات غیر اصولی، سلایق شخصی و متناقص با فرهنگ اسلامی در ساخت مسجد، شاهد احداث فضاهایی هستیم که گر چه نام مسجد را به یدک می کشند اما کالبد آن هیچ نشانه ای از محتوای غنی مسجد ندارند. و متأسفانه تا حد زیادی نقش محوری مساجد نادیده گرفته شده است.و با در نظرگرفتن راهکارهایی میتوان تمهیداتی در جانمایی و احداث مساجد توفیقاتی رادر جهت بازیابی و احیائ نقش مساجد در شهر بدست آورد.
×
کلمات کلیدی: نقش، مسجد، شهراسلامی، چمستان
.۱ مقدمه
امروزه در بین بناهای مذهبی درون شهرها مسجد جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهد. مسـجد بـه مثابـه برجسـته ترین عنصر معمارانه منبعث از دین اسلام از اولین ازمنه حضور مدنی این دیـن بـا جامعـه همـراه بـوده است.مسـجد کـانون عبادتی،اجتماعی،فرهنگی فرهنگ اسلامی است.که هرگز نمی تواند از ساختار اجتماعی و شهری آن جدا شود.[۱] مسجد بـه عنوان یکی از کاربری های شهری در جهان از مهم ترین کاربری های شهری در شهر هـای اسـلامی – ایرانـی اسـت. ودر طول تاریخ همواره مورد توجه حاکمان و مردم بوده و ازجایگاه ویژه ای در شرع و نظر مردم برخوردار بوده است.مساجد مهـم ترین و غیر قابل رقابت ترین عنصر مذهبی شهر های اسلامی بوده است و همواره درمقابل با دیگر کـاربری هـای تجـاری ، حکومتی ،اداری، اجتماعی و کاربری های ارتباطی خیابان ها ،کوچه ها و میدان ها یک سر و گردن از دیگر عوامل قوی تر و وجیه تر بوده است.[۲]مسجد مهم ترین مکان عینی برای تجمع مردم و شهروندان در رفع معضلات جامعـه مـی باشـد.[۱] مسجد به عنوان نخستین فضای کالبدی شهری در شهر اسلامی ، جای ویژه ی خود را باز کرد. بدین ترتیـب، بایـد گفـت در طول تاریخ معماری و شهرسازی اسلامی، جایگاه مسجد در بافت شهری همواره به صـورت اندیشـیده شـده و منطقـی بـوده است.واضح است که مسجد به عنوان محور و عضوی از مجموع عناصر اصلی شهر، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است و انتخاب عملکرد فضاهای همجوار آن نیز با دقت خاص و در یک سلسله مراتب منطقی هویتی انجام گرفته است. کـه حـافظ
۱
جایگاه مسجد در خاطر مردمان شهر بوده است. سازمان دهی و ساختار فضایی شهر و به تبع آن، شکل گیـری سـیمای مرکـز شهر اسلامی و در قیاس کوچک تر، مرکز محلات شهری، تا حد بسیاری متأثر از مکان استقرار مسجد بوده است.[۴]در بافت سنتی شهر های ما مساجد و مراکز مذهبی دیگر مانند تکیه به عنوان کاربری مهم با عملکرد متنوع و متفاوت نقـش اساسـی در شکل دهی به فضا ها و سلسه مراتب شهرداشته اند.روند شکل گیری و تاثیر گذاری مسجد بر بافـت و سـاخت شـهری و متقابلا تاثیر شهر بر مسجد در بافت تمامی شهرها قابل توجه بوده است و حتـی درزنـدگی مـادی و معنـوی سـاکنین شـهر تاثیرمستقیم داشته اند،می توان به صورت جامع پاسخگوی نیازهای اجتماعی باشد.[۲] در این تحقیق برآنیم که نقش مسجد در شهر چمستان را مورد بررسی قراردهیم.هدف اصلی این تحقیق بررسی نقش مسجد در شهر چمستان می باشد.
.۲ تئوری و پیشینه تحقیق
شهر اسلامی:
اصلاح شهر اسلامی را اولین بار جهانگردان و غیرمسلمانان به کار گرفته و ترویج کردند.شهر اسلامی حاصل فرهنگ وتمدن اسلامی است. شهر اسلامی حاصل فرهنگ وتمدن اسلامی است.شهر اسلامی عناصر پراکنده فرهنگی دنیا را جذب و ذخیره کرد و با یکنواختی و هماهنگی یک نظام فکری نو به وجود آورد.شهر اسلامی عناصر تمدن های دیگر را گرفت وبه صورت کاملتری تحویل داد.مفهوم شهر اسلامی ناظر بر هویت اجتماعی و کالبدی شهر است.شهر اسلامی شهری است که روابط اجتماعی آن بر پایه ارزش های دینی سامان می یابد و چهره فیزیکی آن یادآور هویت اسلامی ساکنان آن است.شهر اسلامی شهری است که درآن مظاهر تمدن اسلامی نمود دارد.[۱]
مسجد:
مسجد، به معنای محل سجده، برگرفته از سجود به معنای به خاک افتادن و خضوع و کرنش کردن است. در اصطلاح، مسجد به محلی اطﻻق میشود که جایگاه عبادت و خضوع در برابر حق تعالی است. کاربرد واژه مسجد یکی در مورد، چهاردیواری خاصی است که برای عبادت ساخته میشود و دیگر این که بر اساس روایت رسول خداصلی االله علیه وآله سراسر زمین اطلاق میگردد چرا که همه سطح کره خاکی میتواند سجدهگاه انسان مسلمان باشد.این دومین کاربرد که اطلاق عام مسجد است، از اختصاصات امت اسلامی است.[۴]
نقش مسجد در شهر اسلامی: کارکرد نیایشی:
از جمله عبادات در مساجد برگزاری نماز در آن است که فریضه ی عبادی و سیاسی مهمی محسوب می گردد. از همین روست که ساکنان شهر ها در طول روز و در هفته در مساجد جمع می شوند و به عبادت خدا می پردازند.[۱]مراسمات دیگری همانند اعتکاف، خطبه های اخلاقی و دینی، عزاداری امام حسین(ع و انواع جلسات دیگر که به طور معمول در مساجد انجام می شوند به واسطه ماهیت نیایشی مسجد سنخیت پیدا کرده است.کارکرد آموزش، کارکرد اجتماعی و کارکرد سیاسی از دیگر نقش های مهم مسجد در شهر اسلامی می باشد.[۲]
