چکیده
با توجه به تاثیر دما در شرایط اقلیمی هر منطقه و اهمیت پیشبینی آن در برنامهریزیهای محیطی، استفاده از روشهای دقیقتر آماری برای مطالعه تغیر و پیشبینی عناصری مثل دما کاربرد وسیعی پیدا کرده است.
در این مقاله با استفاده از تکنیکهای سنجش از دور و تصاویر دریافت شده از ماهواره لندست، اثر تغییرات پوشش گیاهی بر تعدیل دما در شهر یزد مورد ارزیابی قرار گرفته است. جهت انجام این پژوهش، دمای سطح زمین (LST) در دو سال مختلف با استفاده از تصاویر دریافت شده از سنجندههای TM و OLI-TIRS محاسبه و سپس تصاویر به چهار کلاس حرارتی خیلی خنک، خنک، گرم و خیلی گرم تفکیک و درصد مالکیت هر کلاس برای سالهای مختلف بدست آمده است.
از سوی دیگر شاخص پوشش گیاهی نرمال شده (NDVI) برای این تصاویر محاسبه و به پنج کلاس مختلف با مشخص نمودن درصد مالکیت برای هر یک از کلاسها محاسبه شده است. سپس با توجه به نتایج بدست آمده از شاخص پوشش گیاهی و دمای سطحی، به بررسی اثر تغییرات پوشش گیاهی بر تعدیل دما در شهر یزد پرداخته شده است.
کلید واژه: یزد، پوشش گیاهی، تعدیل دما، لندست، OLI-TIRS، TM، NDVI
.۱ مقدمه
از آنجا که اقلیم به عنوان دومین چالش بزرگ جهانی، یکی از اجزاء اکوسیستم محسوب میگردد، تغییرات هر چند ناچیز آن میتواند اجزای مختلف اکوسیستم را به درجات مختلف تحت تاثیر قرار دهد.[۱]
در سالهای اخیر، گسترش روزافزون سکونتگاهها در اکثر شهرهای ایران، با تخریب و تغییر کاربری بخش عظیمی از اراضی کشاورزی و باغات در محدوده و حاشیه شهرها همراه شده است. اگر همگام با این موضوع، توسعه و مدیریت فضای سبز در شهرسازی کم اهمیت جلوه کند، این توسعه شهرنشینی در بلند مدت، موجب تشدید برخی نوسانات اقلیمی و تاثیرات زیست محیطی آن میگردد. این مسئله با توجه به موقعیت اقلیمی گرم و خشک بیابانی شهر یزد و به دلیل بارش اندک، نوسان
شدید درجه حرارت، تبخیر شدید، پایین بودن سطح آبهای زیرزمینی و نامساعد بودن خاک، در کانون توجه قرار گرفته است. چرا که این مسئله، درصد زیادی از مساحت این استان را با فقدان پوشش گیاهی، گسترش کویر، حرکت تپه های شنی و ایجاد توفانهای سیاه روبرو ساخته است. در سالهای اخیر ایجاد کمربند سبز در اطراف شهر یزد و گسترش فضای سبز در جهت اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوای یزد، کمک شایانی به این معضل نموده است.[۲]
.۲ ویژگیهای اقلیمی و جغرافیایی محدوده مورد مطالعه
اسـتان یـزد در مرکز کشـور جمهـوری اسلامی ایـران واقـع شـده است که از لحـاظ مختصـات بین طـولهای جغـرافیـایی ۵۲ ° ۴۸ ‘ و ۵۶ ° ۲۳′ شرقی و عرضهای’ ۳۶ ° ۲۹ و ۳۳° ۲۲′ شمالی قرار دارد. مساحت این استان، ۱۲۹۶۷۸ کیلومتر مربع میباشد که ۲۳۹۷ کیلومتر مربع از مساحت آن مربوط به شهرستان یزد میباشد.[۳] این شهرستان به دلیل وجود جاذبههای شغلی، رفاهی و تمرکز اداری، پرجمعیتترین شهرستان این استان به شمار میرود و با جمعیتی حدود ۳۹۰۰۰۰ نفر، ۵۲ درصد از کل جمعیت این استان را به خود اختصاص داده است.[۴]
اقلیم استان یزد به دو علت اساسی خشک است. اول آنکه بر روی کمربند خشک جهانی واقع شده ودیگر آنکه از دریاهای آزاد عمان و خلیجفارس و دریاچههای داخلی و بادهای رطوبتزای دریایی بسیار دوراست.
استان یزد از نظر آب و هوا به سه منطقه تقسیم میشود:
Ü مناطق کویری و بیابانی که در آن قریب ۶ ماه از سال گرم، قریب ۳ ماه معتدل و سه ماه دیگر از سال سرد محسوب میشود.
Ü مناطق کوهپایهای که با حدود ۳ ماه گرم، ۴ ماه معتدل و ۲ تا ۳ ماه سرد و بسیار سرد است.
Ü مناطق مرتفع که حدود ۴ ماه از سال معتدل، ۲ ماه سرد و ۴ تا ۶ ماه از سال بسیار سرد است. [۵]
بخش اعظم بارندگی استان در زمستان رخ میدهد و پس از بارندگیهای بهاره و سپس پاییزه، بارندگیهای تابستانه در مناطق پست صفر و در مناطق مرتفع بسیار ناچیز است. نوسانات درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسیار زیاد است.
وضعیت جوی استان یزد بر اساس ایستگاههای سینوپتیک مرکز استان طی یک دوره سی ساله ( ۱۳۴۵ – ۱۳۷۴ ) بصورت زیر است:
درجه حرارت هوا : حداکثر مطلق : ۴۵/۶ حداقل مطلق : -۱۲ متوسط درجه حرارت : [۱]۱۸/۹
.۳ روند تغییرات پوشش گیاهی در شهر یزد براساس آمار
براساس آمار دریافت شده از سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری یزد، روند افزایشی فضای سبز در شهر یزد، بین سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ مطابق با نمودار ۱ گزارش شده است. همانگونه که از این آمار میتوان مشاهده نمود، علیرغم تخریب بخشی
از باغات و اراضی کشاورزی جهت توسعه سکونتگاهها، فضای سبز شهر یزد افزایش چشمگیری در حدود ۲۱۳ هکتار داشته است که این روند افزایشی در ادامه مقاله و با بررسی شاخص پوشش گیاهی (NDVI) مورد ارزیابی و اثبات قرار گرفته است.
