پیشینه و مبانی نظری استرس و سن
استرس و سن
مقدمه
استرس جایگاه مهمی در مباحث روان‌شناسی دارد و روان‌شناسان چگونگی واکنش به عوامل استرس‌زا را از دیدگاه‌های مـختلف مـورد بحث و بررسی قرار داده‌اند . هانس سلیه ( 1976 ) استرس را یـک واکـنش به محرک‌های محیطی تعریف می‌کند . به اعتقاد لازاروس ( 1989 ) استرس حالت تنش روانی است که به وسیله رویدادها و فشارهای جسمانی ، روانی و اجتماعی به وجود می‌آید . به بیان دیگر ، هر محرکی کـه تـمامیّت زیستی ، روانی و اجتماعی انسان را تـهدید کند ، عامل اسـترس‌زا نامیده می‌شود و موجب استرس می‌شود . می‌توان گفت کسانی که بیشتر در معرض عوامل استرس‌زا قرار دارند ، برای ابتلاء به انواع ناراحتی‌های جسمانی و روانی مستعدترند . تفسیر و ارزیابی ادارکی فرد از عامل استرس‌زا ( استرسور ) در شدت و میزان اثرگذاری عامل استرس‌زا در انـسان نـقش به‌سزایی دارد ( شفیع آبادی ، 1384 ).
استرس به صورت پاسخ‌های متنوع بدنی ( سردرد ، سرگیجه ، دردهای شکمی ، بی‌خوابی ، خستگی )، روان‌شناختی ( نارضایتی از موقعیت موجود ، اضطراب ، تنش ، بی‌قراری ، افسردگی )، و رفتاری ( استفاده از دارو ، سیگار ، داروهای اشتها آور ) متجلی می‌شود . ازاین‌رو ، در استرس علایمی نظیر بیم و نگرانی ، نزدیک بودن خطر ، ناتوانی در تمرکز حواس ، احساس تنش ، احساس ناتوانی در برخورد با موقعیت‌ها و سعی در اجتناب از آنها ، ناتوانی در گفتار و ناهماهنگی حـرکتی ، تنش عـضلانی ، افزایش ضربان قـلب و فشار خون ، خشک شدن دهان ، و تکرّر ادرار به خوبی مشهودند . لازم به یادآوری است که اضطراب و استرس رابطه نزدیکی دارند و اضـطراب بر اثر استرس حاصل می‌شود . هرچه کنترل فرد بر روی موقعیت‌ها و محرک‌های استرس‌زا بـیشتر باشد ، کمتر مـضطرب مـی‌شود . به عبارت دیگر ، فرد زمانی دچار اضطراب می‌شود که راهی برای کنار آمدن با عوامل استرس‌زا پیدا نکند . ( شفیع آبادی ، 1384 ).
فرد در برابر عوامل اسـترس‌زا ( استرسورها ) می‌تواند دو نـوع واکنش داشته باشد : اول پاسخ به صورت ناکامی که با علائمی نظیر سردرد ، اختلالات معده‌ای ، آشفتگی خـواب ، فشار خـون بـالا ، کهیر پوست و در نهایت با افسردگی همراه است . دومین نوع پاسخ به صورت اضطراب است که با احساس بـی‌کفایتی ، نبود اطمینان ، ابهام در تفکر ، و گاهی هراس همراه است . اضطراب شدید با نشانه‌هایی مانند تیک ، کهیر پوست ، تغییر صدا ، و کـاهش وزن مشخص می‌شود ( مارکیدس و کوپر ، 1989 ).
انسان در همه‌جا و در همه‌سنین در زمینه‌های گوناگون به نوعی دچار استرس و عوارض ناشی از آن است . همچنین مطالعات نشان داده است که نوع رویدادهایی که موجب استرس می گردد در سنین مختلف متفاوت خواهد بود . در پژوهش حاضر سعی بر این است که در مورد ویژگی دوره های مختلف زندگی و استرس های خاص آن دوره و روش های برطرف کردن آن بحث گردد .
