ادبیات نظری تحقیق تزکیه اخلاقی، تهذیب، ذکات، جهاد اکبر، تطهیر

تزکیه اخلاقی ، شناخت و مبانی آن - تعریف تزکیه - معنای لغوی تزکیه تزکیه از ماده " زکو " است ودر لغت آن را به معنای اصلاح دانسته‌اند . معنای نمو و رشد نیز برای آن ذکر شده است . اما از این لحاظ که این ماده در معنای مصطلح خود بیشتر به کار رفته است ، متاخرین از لغت‌دانان معنای لغوی آن را نزدیک به معنای اصطلاحی آن گرفته‌اند و برخی لغت‌دانان آن را تطهیر نفس از اخلاق ذمیمه معنا کرده‌اند . در کل می‌توان گفت : تزکیه در لغت به معنای پاک گردانیدن و به صلاح آمدن و رشد یافتن نفس و مال و کشت و زرع و همچنین به معنای ستودن نفس و خودستایی و به ناز زیستن در فراوانی است . «« تزكیه » واژه‌اى عربى است و در زبان فارسى ، لفظ واحدى كه دقیقاً معناى آن را برساند و معادل آن باشد ، سراغ نداریم . براى بیان معناى دقیق آن در فارسى باید چند واژه را كنار هم بگذاریم . مفاهیمى از قبیل : شكوفایى استعدادها ، بالندگى ، و رشد و كمال یافتن ، در معناى « تزكیه » مندرج است . قرآن این مفهوم را در مقابل « تدسیه » به كار برده است ؛ آن جا كه می‌فرماید : « قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها . وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها .»» « مورد اصلى استعمال این كلمه در پرورش درخت است ؛ زمانى كه باغبانى به درخت رسیدگى مى‌كند ، آن را هرس نموده ، آب و خاك و نور مناسب آن را تأمین مى‌كند تا درخت رشد كرده و به ثمر برسد . در این كارِ باغبان ، هم جهت اثباتى هست و هم جهت سلبى . براى رشد درخت ، از یك سو دادن آب و كود و فراهم كردن نور و حرارت كافى لازم است و از سوى دیگر ، قطع شاخه‌هاى اضافه و هرس كردن آن نیز ضرورى است . علاوه بر كارهاى ایجابى و اثباتى ، حذف زواید و برطرف كردن آلودگى‌ها نیز در شادابى و بارورى هرچه بهتر و بیشتر درخت تأثیر دارد .» - واژه‌های مرتبط با تزکیه - تهذیب تهذیب در لغت به معنای پاکیزه کردن ، اصلاح کردن ، خالص کردن و شتاب کردن است و مُهذَّب کسی است که پیراسته از عیوب اخلاقی و آراسته به اوصاف نیکو باشد . تهذیب در عرفان ، از مقامات سلوک و به معنای تبدیل اخلاق مذموم به محمود یا جدا شدن از نفس اماره و شیطان است ؛ ازاینرو ، عبودیت جز با تهذیب به دست نمی‌آید . تهذیب در متون عرفانی به استقلال ، کم به کار رفته و معمولاً نتیجة مقام مجاهدت یا ریاضت دانسته شده است . از این اصطلاح گاه به تصفیه و تنقیة نفس تعبیر کرده‌اند . دراغلب منابع تهذیب در کنار تزکیه به کار رفته  و همچنین در تعریف تزکیه معنایی نزدیک به تهذیب آورده شده است . ظاهراً تنها خواجه عبداللّه انصاری از اصطلاح تهذیب به استقلال و بتفصیل سخن گفته است .