پیشینه و مبانی نظری خودناتوان سازی
نظریه های مربوط به خودناتوان سازی
هیگینز ( 1990 ، به نقل از نیکنام و همکاران ، 1389 ) بنیان های اصلی رفتارهای خودناتوان ساز را از گذشته تا روان شناسی عزت نفس آدلر دنبال می کند که طبق آن ، انگیزه های افراد از نیاز به جبران احساسات ذهنی ، حقارت و ضعف نشأت می گیرند . در سال های اخیر نیز ، نظریه های مختلفی از خودناتوان سازی تحت تئوری های هدف ( مارتین و همکاران ، 2003 )، نیاز ( الیوت و چرچ ، 2003 )، انگیزش خودارزشی ( کاوینگتون ، 1973 )، خودتائیدی ( سیگل و همکاران ، 2005 ) و خود تنظیمی ( هندریکس و هیرت ، 2009 ) تعیین شده است .
نظریه آدلر
آدلر معتقد بود که احساس های حقارت همیشه به عنوان یک نیروی برانگیزاننده در رفتار وجود دارند . او نوشت : انسان بودن یعنی خود را حقیر احساس کردن ، چون این حالت در همه ما مشترک است ، نشانه ضعف نا به هنجاری نیست . این احساس ها منبع همه تلاش های انسان برای غلبه کردن بر حقارت حتی واقعی یا تخیلی مان است . آدلر معتقد بود که کودک از قدرت و نیرومندی والدین خود و از نا امیدی تلاش برای مقاومت یا مبارزه با آن قدرت آگاه است . در نتیجه کودک نسبت افراد بزرگتر و نیرومندتر اطراف خود احساس حقارت را پرورش می دهد . اگر چه تجربه اوّلیه حقارت به کودکی مربوط می شود ولی به صورت ارثی تعیین نشده است ، بلکه این تجربه از محیط ناشی می شود که برای همه کودکان یکسان است ، بنابراین احساس های حقارت ، گریز ناپذیرند ، امّا از آن مهم تر ضروری هستند ، زیرا برای تلاش و رشدکردن انگیزش فراهم می آورند .
هر چه سن فرد بالاتر می رود ؛ بر تمایل او به اینکه بر ضعف خود غلبه کند و همانند دیگران شود و کارهایی کند که آن ها می کنند افزوده می شود . او به پیشرفت های خود قانع نیست و پیوسته احساس حقارت می کند و به دنبال هدف های تازه تر و عالی تر می رود امّا گاهی نیز پیش می آید که آدمی نقص یا ضعف ( چشمان ضعیف ، سردرد ، زخم معده ) را بهانه قرارداده و برای خودداری از انجام کارهای دشوار یا برای توجیه شکستی که در به ثمررساندن آن ها برخوردار است ، دلیل تراشی کنند . آدلر بر این باور است ، کودکانی که دارای نقص بدنی هستند ، خود را برای روبرو شدن با پیشامدهای زندگی ناتوان احساس می کنند و این احساس ممکن است آن ها را از کار و کوشش بازدارد و بر ناتوانی آن ها بیافزاید . ( به نقل از سیاسی ، 1388 )
نظریه موری
همه روان شناسان نسبت به نیازها که انگیزه های مهم رفتار آدمی هستند توجه داشته اند ، ولی هیچ یک از آن ها به اندازه موری در این باب تأکید نکرده و به شرح و بسط و طبقه بندی آن ها نپرداخته است . به نظر موری ، نیاز تصور آدمی از نیرویی است که در مغز جای دارد و اندیشه و عمل را چنان تنظیم می کند که وضعیت نامطلوبی را به جهت معینی تغییر می دهد . درایت تعریف مقصود موری از تنظیم اندیشه و عمل این است که حرکت و
