مبانی نظری پیشینه تاریخی وجغرافیایی سیستان

اشاره به پیشینه تاریخی وجغرافیایی سیستان 1 - 2 - 1 جغرافیای سیستان سیستانِ کنونی ، در جلگه ی پست و همواری در منتهی الیه مرزشرقی کشور ایران بین 30 درجه و18 دقیقه تا31 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 61 درجه و 10 دقیقه تا 61 درجه و 50 دقیقه ی طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار دارد . و حد شرقی آن در امتداد رودمرزی هیرمند ، مرز ایران وافغانستان را تشکیل می دهد . سیستان از شمال ومشرق به افغانستان ، از جنوب به شهرستان زاهدان ، از مغرب و شمال غربی به کویر لوت و شهرستان بیرجند خراسان محدود است . جلگه سیستان ، قسمتی از جلگه ی وسیع هیرمند است که قسمت عمده ی آن در خاک افغانستان و قسمت کوچکی از آن در خاک پاکستان است . سیستان در بیشترین طول و عرض خود به ترتیب 171 و 168 کیلومتر است . مرز طبیعی شمال سیستان با افغانستان قراردادی است و تقریباً از وسط چاله ی « هامون صابری » تا حدود کوه « چاه شور » و « دربند باد » ادامه دارد . ومرز جنوب سیستان را « دره حرمک » و کوه « ملک سیاه » تشکیل می دهد و مرز طبیعی غرب سیستان را کوهپایه های « چهل دختر » و کوه « پلنگان » مشخص می کند که ارتفاع آن ها بین 1500 تا 2000 متر است . اما سیستان در قرون اول هجری دارای وسعت بیشتری نسبت به سیستان کنونی بوده است چنانکه ابو اسحاق ابراهیم اصطخری مولف کتاب المسالک والممالک چنین می گوید : جانب شرقی سیستان ، بیابان مکران است و زمین سند و قسمتی از اعمال مولتان و جانب غربی آن ، خراسان و بعضی از اعمال هندوستان و جانب شمالی آن ، زمین هندوستان و جانب جنوبی آن بیایان های سیستان وکرمان بوده است . ابوالقاسم محمد بن حوقل بغدادی در کتاب صورة الارض نیز نظرفوق را تایید می کند : سیستان با منضمات آن محدود است از مشرق به بیابان واقع در کرمان و سرزمین سند و سیستان و قسمتی از اعمال ملتان ؛ و از مغرب به خراسان و بخشی از اعمال هند ؛ و از شمال به سرزمین هند ؛ واز جنوب به بیابان واقع در میانه ی سیستان و کرمان . سیستان در نیمه ی اول قرن هفتم ( هجری قمری ) نیز وسعت زیادی داشت و ایالت قهقستان تا ترشیز ( سبزوار امروزی ) تابع آن بود . در قرن یازدهم ( هجری قمری ) سرحد شرقی سیستان ، از کشمیر تا ساحل دریای هند وحد غربی آن غربی تا کرمان و حدشمالی اش اسفزار ( سبزوار هرات ) و حد جنوبی آن سند بود . منظور از سیستان در این رساله محدوده ای است که اصطخری و ابن حوقل مشخص کرده اند . 2 - 2 - 1 شهرهای سیستان در قرون آغازین هجری قمری بر اساس گزارش منابع جغرافیایی و تاریخی ، سیستان دارای شهرهای زیادی بوده و در بسیاری از این بلاد دارای عالمان