مبانی نظری تناسب جرم و مجازات
خلاصه ای از کار :
- اهمیت تناسب جرم با مجازات
مجازات متناسب با جرم ، مجازاتی است که به تصریح درجات عدم تأیید اجتماعی رفتار مجرمانه پرداخته و مقدار قبح عمل را به زعم جامعه معلوم سازد . سزادهی در طول تاریخ با قرائات مختلفی بیان شده است ؛ توجیهاتی مثل جبران دین ، الغای جرم ، تهذیب مجرم ، اصلاح امتیاز ناعادلانه ، ارضاء احساسات و انتقال پیام سرزنش . اگر مجازات را عاملی برای جبران و ادای دین مجرم به جامعه بدانیم از آنجا که جرم شدیدیتر بدهی سنگین‌تری ایجاد می‌کند پس جبران آن نیز باید به همان نسبت سنگین‌تر باشد ؛ چنانچه مجازات کردن مجرم را باعث الغاء و محو جرم بدانیم ، بدیهی است مقدار آسیبی که برای الغای جرم وارد می‌شود باید متناسب با مقدار آسیبی باشد که از جرم حاصل آمده تا بتواند آن را محو کند ؛ همچنین در راستای توجیه مجازات مبتنی بر تهذیب معنوی مجرم ، می‌توان گفت اگر مجازات راهی برای فلاح و رستگاری مجرم است مقدار مجازاتی که برای تطهیر معنوی و روحانی مجرم لازم است باید متناسب با اثر سوئی باشد که جرم بر روحیه مجرم بر جای گذاشته است ؛ در صورتی که با مبنای فایده‌گرایانه ، مجازات متناسب ، مجازاتی است که بتواند مجرم را از ارتکاب جرم باز دارد ، او را ناتوان سازد یا اصلاح . کند . از آنجا که این مقدار مجازات مکن است از حد استحقاق مجرم تجاوز کند به بی‌عدالتی در مجازات دامن خواهد زد ضمن اینکه مجازات شدیدتر از حد استحقاق عواقبی را نظیر افزایش گذشت ضابطان و قضات ، بی‌تأثیری ، تغییر شکل جرم ، ارتکاب جرائم دیگر برای فرار از آن و در برخی موارد ارزش یافتن جرم به همراه خواهد داشت ( آزمایش ، 1352 ).
........................
- جایگاه اصل در مقررات
لزوم متناسب بودن جرم و مجازات را می‌توان هم در سطح قوانین ملی و هم در سطح مقررات بین‌المللی بررسی کرد :
برای جایگاه تناسب در مقررات ملی قوانین کشورهای مختلف به دو صورت با این موضوع برخورد نموده‌اند ؛ در برخی قوانین به صراحت بر متناسب بودن جرم و مجازات تأید شده است و در برخی دیگر از طریق تأکید بر اعمال مجازات‌های انسانی و متعارف ، تناسب جرم و مجازات پیش‌بینی گردیده است . برای قوانین از نوع اول می‌توان به قانون عدالت کیفری 1991 انگلستان اشاره کرد . در این قانون اصل تناسب معیار راهنما برای تشخیص شدت مجازات است .
به گونه‌ای که در مواد 2 ( 2 )( الف )، 6 ( 2 )( ب ) و 81 ( 2 )( الف ) در خصوص مجازات‌های مختلف به متناسب بودن با شدت جرم تأکید شده است . در قانون تعیین مجازات1991 استرالیا نیز یکی از اهداف مجازات تحمیل مجازات عادلانه عنوان شده است ماده 5 ( 1 )( الف ) و اینکه در مجازات مجرم دادگاه باید شدت جرم ، ماده 5 ( 2 )( ج )، و مسئولیت مجرم ماده 5 ( 2 )( د ) را در نظر بگیرد .
