تحلیل عدالت فضایی در نقاط شهری با تأکید بر تسهیلات عمومی شهری با استفاده از مدلAHP (مورد شهر گرگان)دارای 180 صفحه وبا فرمت ورد وقابل ویرایش
قسمتی از متن ::
چکیده
مهمترین معیار برای تحلیل وضعیت عدالت فضایی در شهر چگونگی توزیع تسهیلات و خدمات شهری است و میزان و چگونگی توزیع تسهیلات می تواند نقش مؤثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته باشد. این پژوهش با هدف تحلیل عدالت فضایی در نقاط شهری گرگان با تأکید بر تسهیلات عمومی شهری وبررسی رابطه ی بین توزیع تسهیلات و جمعیت، 13 نوع از تسهیلات عمومی را مورد بررسی قرار داده است.روش تحقیق از نوع توصیفی، تحلیلی و کاربردی بوده و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار پرسشنامه و جمع آوری داده ها با مراجعه به سازمانها و ادارات مربوطه انجام شده است. در تحلیل داده ها نیز روشهای AHP، ضریب موران، آماره عمومی G و روش دو متغیره ی موران در محیط نرم افزارهای GIS وGeo DA به کار برده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد دسترسی به تسهیلات عمومی شهری در شهر گرگان در نواحی مرکزی و محلات قدیمی شهر بیشتر و نواحی حاشیه ای از کمترین دسترسی برخوردار می باشند. همچنین نتایج حاصل از ضریب موران و آماره ی عمومی G بیانگر این نکته است که توزیع تسهیلات از نوع خوشه ای و با تمرکز بالاست یعنی نواحی که دارای تراکم تسهیلات می باشد در مجاورت هم واقع شده اند. برای بررسی رابطه ی بین تراکم جمعیت و تراکم تسهیلات عمومی از ضریب موران دو متغیره استفاده شد که نتایج حاکی از رابطه ی ضعیف بین تراکم جمعیت و تسهیلات عمومی است در واقع می توان گفت توزیع تسهیلات بر پایه ی جمعیت در شهر گرگان عادلانه نیست.
واژگان کلیدی: عدالت فضایی، تسهیلات عمومی شهری، شهر گرگان، AHP
فصل اول:
کلیات تحقیق
مقدمه
شهر پیچیده ترین سکونتگاه انسانی است که در آن وسیع ترین روابط انسانی – محیطی شکل می گیرد. بی توجهی مدیریت شهری به مراکز شهری در جریان رشد شتابان شهری این مراکز را با مشکلات و مسائل متعددی روبه رو کرده که باعث کاهش کیفیت محیط زندگی در آنها شده است. رشد سریع جمعیت و نبود امکانات مالی، فنی و زیر بنایی برای ایجاد کاربریهای عمومی و اجتماعی شهر باعث ایجاد یک ناهمگونی و عدم تعادل در توزیع امکانات گوناگون در شهر شده است که این عامل خود باعث ایجاد انواع آلودگی ها، تراکم شدید جمعیت در نقاط خاصی از شهر و ایجاد عدم امنیت روانی برای خانواده ها شده است. این عوامل توسعه پایدار شهری را که در دهه های اخیر مورد توجه برنامه ریزان شهری بوده است را با مشکلاتی مواجه می کند.بنابراین سازمان فضایی متعادل در شهرها نوعی از پایداری شهری است و زمانی محقق خواهد شد که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. از آنجایی که سرزمینی را می توان توسعه یافته قلمداد کرد که از نظر اجتماعی – فرهنگی به سطح توسعه یافتگی رسیده باشد بنابراین اگر به توسعه با دید اجتماعی – فرهنگی توجه نماییم، می توان گفت که توسعه یافتگی همان راهیابی به سوی عدالت اجتماعی است. عدالت در شهر باید به دنبال تخصیص مناسب و متناسب امکانات و خدمات ،استفاده از توانهای بالقوه و بالفعل در شهر،از بین بردن شکاف بین فقیر و غنی و جلوگیری از به وجود آمدن زاغه های فقر باشد، نوعی از عدالت که از آن به عنوان عدالت فضایی نام برده می شود.
تحلیل سلسله مراتبی روشی برای کمک به تصمیم گیران است تا اهداف و راهکارهای خود را در یک محیط پیچیده ی بدون ساختار و غیرشفاف، اولویت بندی و طبقه بندی کنند. یکی از وظایف اساسی مدیران، تصمیم گیری است و سازمان ها با تصمیماتی که مدیران آنها در محیط های اختصاصی اتخاذ می کنند، آنها را به هدفهای از پیش تعیین شده هدایت و نزدیک می کنند. برای استفاده از داوری و قضاوت کارشناسی تصمیم گیران، در این روش مسأله تصمیم گیری به مؤلفه هایی تفکیک شده و به طور سلسله مراتبی مرتب می گردد. سپس با استفاده از دیدگاهها و نظرات برای هر یک از مؤلفه های این فرایند بالاترین اولویت مؤلفه های مسأله تعیین می شود بدین ترتیب توجه تصمیم گیر را نسبت به ضرورت آن جلب می نماید. از جمله مهمترین کاربردهای عملی AHP عبارت از این می باشد که چارچوبی برای مشارکت گروهی در تصمیم گیری و حل مسأله فراهم می سازد. از آنجایی که قادر نیستیم بدون یک معیار اندازه گیری نماییم لذا نیاز به شیوه ای داریم تا معیارهای جدید را برای اندازه گیری ویژگی های ناملموس توسعه دهیم.فرایند تحلیل سلسله مراتب، مدل انعطاف پذیری است که اجازه می دهد تا به وسیله ی ترکیب نمودن قضاوت و ارزشهای شخصی به شیوه ای منطقی تصمیم گیری شود. در واقع نیازمند شیوه ای هستیم که به وسیله ی آن بدانیم آیا عوامل تاثیرات یکسانی بر نتیجه دارند یا نه و یا اینکه آیا تأثیرات آنها متفاوت است.
1-1-بیان مسئله:
به دنبال انقلاب صنعتی و پس از آن در قرن بیستم جمعیت شهرنشین در جهان افزایش یافته و شهرنشینی به شیوه غالب زندگی بشر تبدیل شده، به طوریکه جمعیت جهان از 3 در صد در سال 1800 میلادی به 9/68 درصد در سال 2005 رسیده است(ذاکریان و همکاران،1389: 62). در ایران نیز شهرنشینی از دهه ی 1300 آغاز و در طی سالهای 1340 تا 1355 با شتاب بیشتری افزایش یافت به این ترتیب که جمعیت شهری ایران از 28 درصد در سال 1300 به 8/51 درصد در سال 1360 افزایش یافته است(حسامیان و همکاران،1383: 24). این افزایش شتابان جمعیت موجب نارسائی های کمی و کیفی در ارائه خدمات و امکانات شهری و کاهش کیفیت زندگی شهری گردیده است. این موضوع مورد توافق است که قابلیت دسترسی و تنوع تسهیلات و خدمات، یکی از پارامترهای مهم برای ارزیابی کیفیت زندگی می باشد. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع و بدون برنامه ریزی شهرها در گذشته، توسعه اتفاق افتاده در مناطق مختلف شهری، بدون برنامه ریزی برای ایجاد تسهیلات مورد نیاز صورت گرفته، که نتیجه آن پایین بودن سطح کیفیت زندگی در این مناطق می باشد. لذا کیفیت زندگی در مناطق ساخته شده شهری به طور اساسی تحت تأثیر قابلیت دسترسی به تسهیلات شهری قرار می گیرد(طالعی و همکاران،1388: 442). توزیع تسهیلات و خدمات و کیفیت آنها نیز به طور تفکیک ناپذیری با رفاه اجتماعی پیوند دارند آنها را نمی توان از موضوعات حاشیه ای همچون نابرابری شهروندان و آزادیهای شخصی تفکیک کرد. باید خاطر نشان کرد که حتی زیباترین مکانها و بهترین آنها از لحاظ موقعیت دسترسی و زندگی اگر با فقدان یا ضعف دسترسی به منابع و امکانات مواجه باشد، نمی تواند برای رفاه ساکنان لذت بخش و مفید باشد(Boyne,Georg,2002: 36) درواقع رشد شهرها باعث شد که کمبود امکانات و زیرساختارهای شهری با افزایش جمعیت شهری دو چندان شود و گروه های مختلف شهری متناسب با کیفیت زندگی، دسترسی های متفاوتی به این امکانات داشته باشند(حاتمی نژاد و همکاران، 1391: 43).
فهرست مطالب::
فهرست
عنوان صفحه
فهرست مطالب.أ-ز
فهرست جداول.ح-ط
فهرست اشکال و نمودار .ی
فهرست نقشه ها.ک-ل
فصل اول: کلیات تحقیق
چکیده
مقدمه2
1-1-بیان مسئله4
1-2-سؤالات تحقیق.6
1-3-فرضیه ی تحقیق.6
1-4-سابقه ی تحقیق7
1-5-ضرورت تحقیق9
1-6-اهداف تحقیق.10
1-7-روش انجام تحقیق.10
1-8-روش و ابزار گردآوری اطلاعات.10
1-9-جامعه ی آماری و تعداد نمونه.11
1-10-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات11
1-11-تعریف واژگان.12
عدالت فضایی12
عنوان صفحه
تسهیلات عمومی شهری12
شهر گرگان.12
فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP.12
فصل دوم: ادبیات تحقیق.
مقدمه.14
2-1-مفاهیم فضا، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی15
2-1-1-فضا.15
2-1-1-1-فضا در جغرافیا.16
2-1-1-2-فضای شهری18
2-1-2-عدالت.20
2-1-2-1-عدالت جغرافیایی21
2-1-2-2-عدالت محیطی22
2-1-2-3-عدالت اجتماعی23
2-1-2-4-عدالت اجتماعی و شهر.25
2-1-2-5-عدالت اجتماعی و برنامه ریزی شهری.27
2-1-2-6-عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی.28
2-1-2-7-عدالت اجتماعی و احساس سرزندگی.30
2-1-2-8-عدالت اجتماعی و توسعه پایدار.31
2-1-3-عدالت فضایی.33
2-1-3-1-عدالت فضایی شهری34
2-1-3-2-نابرابری فضایی و اجتماعی در شهرها.35
عنوان صفحه
2-1-4-مکاتب شهری، جغرافیایی و عدالت اجتماعی.38
2-1-4-1-عدالت در یونان باستان.38
2-1-4-2-عدالت اجتماعی و مکاتب شهری40
2-1-4-3-عدالت اجتماعی و آنارشیسم.40
2-1-4-4-عدالت اجتماعی و کارکردگرایان41
2-1-4-5-عدالت اجتماعی و رادیکالیسم42
2-1-4-6-عدالت اجتماعی و لیبرالیسم44
2-2-تسهیلات شهری.46
2-2-1-تسهیلات و خدمات عمومی شهری46
2-2-2-تسهیلات شهری و عدالت فضایی48
2-2-3-تسهیلات شهری و دسترسی.49
2-2-4-کیفیت زندگی51
2-2-4-1-کیفیت زندگی شهری52
2-2-4-2-کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی54
2-2-5-سیستم اطلاعات جغرافیایی55
2-2-6-فرایند تحلیل سلسله مراتبی56
2-2-7-خود همبستگی فضایی.57
جمع بندی.59
فصل سوم: معرفی محدوده ی مورد مطالعه
مقدمه.61
3-1-تاریخچه62
عنوان صفحه
3-1-1-شهر گرگان در دوره ی قبل از اسلام.62
3-1-2-شهر گرگان(استرآباد قدیم)در دوره پس از اسلام.64
3-1-3-شهر گرگان در دوره معاصر.64
3-2-خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر.65
3-2-1-موقعیت جغرافیایی شهر.65
3-2-1-1-عوارض طبیعی66
3-2-2-توزیع شیب.66
3-2-3-زمین شناسی67
3-2-3-1-خصوصیات تکتونیکی زمین67
3-2-4-خاک.68
3-2-5-پوشش گیاهی69
3-2-6-منابع آب.69
3-2-6-1-منابع آبهای سطحی69
3-2-6-2-منابع آبهای زیر زمینی.70
3-2-7-شرایط اقلیمی و آب و هوایی70
3-2-7-1-دمای هوا.70
3-2-7-2-بارش. 71
3-2-7-3-رطوبت.72
3-2-7-4-سایر شرایط(تابش آفتاب، گرد و غبار)72
3-3-خصوصیات اقتصادی.73
3-3-1-وضعیت اشتغال و فعالیت73
3-4-خصوصیات جمعتی و اجتماعی.75
3-4-1-خانوار و ترکیب آن.75
عنوان صفحه
3-4-2-ترکیب سنی.75
3-4-3-نسبت جنسی.77
3-4-4-وضع سواد79
3-4-5-وضع مهاجرت.81
3-5-الگوی توسعه.82
3-6-بررسی سابقه ی تهیه ی طرح های شهری در شهر گرگان.82
3-7-وضعیت کمی و کیفی کارکردهای مختلف شهری83
3-7-1-کاربری مسکونی83
3-7-2-کاربری تجاری84
3-7-3-کارکرد آموزشی85
3-7-4-کارکرد فرهنگی.85
3-7-5-کارکرد مذهبی.86
3-7-6-کارکرد ورزشی.87
3-7-7-کاربری بهداشتی- درمانی89
3-7-8-کارکرد اداری90
3-7-9-کارکرد فضای سبز91
جمع بندی.93
فصل چهارم: یافته های تحقیق.
مقدمه.95
4-1-تعیین میزان دسترسی نواحی شهر گرگان به تسهیلات عمومی.96
4-2-تحلیل سلسله مراتبی(AHP)98
عنوان صفحه
4-2-1-آماده سازی و رقومی کردن لایه های اطلاعات مکانی وتهیه ی نقشه ی فواصل
100
4-2-2-طبقه بندی مجدد نقشه ها بر اساس ارزشگذاری آنها104
4-2-2-1-تحلیل دسترسی به خدمات پستی109
3-2-2-2-تحلیل دسترسی به جایگاه های سی ان جی و بنزین111
4-2-4-تشکیل ماتریس مقایسه ی زوجی و وزن دهی معیارها با استفاده از نرم افزار
AHP 115
4-2-5-تعیین درجه ی سازگاری.119
4-2-6-تلفیق معیارهای وزن گذاری شده و تهیه ی نقشه ی نهایی دسترسی به تسهیلات. 121
4-3-خودهمبستگی فضایی123
4-3-1-ضریب موران123
4-3-2-آماره ی عمومیG125
4-3-3-ضریب دو متغیره ی موران127
جمع بندی.130
فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات
5-1-آزمون فرضیه.132
5-1-1-فرض اول132
5-1-2-فرضیه ی دوم133
5-2-نتیجه گیری135
5-3-پیشنهادات.138
منابع فارسی.140
عنوان صفحه
منابع لاتین148
Abstract.
فهرست جداول
عنوان صفحه
(3-1)وضعیت اشتغال جمعیت 10 ساله و بیشتر 1390.73
(3-2) شاغلان بر حسب جنس و گرههای عمده ی فعالیت سال 1390.74
(3-3)جمعیت شهر گرگان بر حسب سن و جنس، سال 1390.76
(3-4)نسبت جنسی جمعیت شهر گرگان سال 139078
(3-5)نسبت باسوادی جمعیت 6 ساله و بیشتر در سال 139080
(3-6)مهاجران وارد شده به شهر گرگان طی سالهای 1385 تا 1390 بر حسب سن و جنس .
81
(3-7)طرح های توسعه ی شهری تهیه شده برای شهر گرگان83
(3-8)سرانه ی کاربری تجاری شهر گرگان84
(3-9)سرانه ی کاربری فرهنگی شهر گرگان.86
(3-10)سرانه ی کاربری مذهبی شهر گرگان.87
(3-11)سرانه ی کاربری ورزشی شهر گرگان88
(3-12)سرانه ی کاربری درمانی شهر گرگان89
(3-13)سرانه ی کاربری اداری- انتظامی شهر گرگان.90
(3-14)سرانه ی کاربری فضای سبز شهر گرگان.91
(4-1)شعاع عملکرد هر یک از کاربریها104
(4-2) طبقه بندی تسهیلات عمومی بر مبنای شعاع عملکرد1106
(4-3) طبقه بندی تسهیلات عمومی بر مبنای شعاع عملکرد2106
(4-4) مطلوبیت دسترسی به نواحی شهر گرگان بر مبنای مساحت و درصد113
(4-5) مقیاس کمی برای مقایسه ی زوجی معیارها.116
(4-6) جدول مقایسه ی زوجی118
عنوان صفحه
(4-7) اوزان اختصاص داده شده به هر یک از تسهیلات119
(4-8) مقدار RI پیشنهادی ساعتی.120
(4-9)میزان مطلوبیت نواحی شهر گرگان به لحاظ دسترسی به کلیه ی تسهیلات عمومی
.122
فهرست اشکال و نمودار
عنوان صفحه
(2-1)شکل انواع خودهمبستگی فضایی58
(3-1)نمودار بارش ماهیانه ی شهر گرگان.71
(3-2)جمعیت شهر گرگان بر حسب سن و جنس سال 1390.77
(3-3)نسبت جنسی جمعیت شهر گرگان در سال 1390.79
(3-4)نمودار نسبت باسوادی جمعیت 6 ساله و بیشترسال 1390.80
فهرست نقشه ها
عنوان صفحه
(3-1)مسیر دیوار تدافعی گرگان63
(3-2)موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور، استان و شهرستان.65
(3-3)کاربری های شهر گرگان در وضعیت موجود92
(4-1) توزیع فضایی تسهیلات عمومی شهر گرگان97
(4-2) فاصله از دبستان100
(4-3) فاصله از دبیرستان.100
(4-4) فاصله از مدارس راهنمایی101
(4-5) فاصله از بیمارستان101
(4-6) فاصله از پارک101
(4-7) فاصله از کتابخانه101
(4-8) فاصله از مجموعه های ورزشی.102
(4-9) فاصله از کلانتریها.102
(4-10) فاصله از مساجد102
(4-11) فاصله از مراکز آتش نشانی.102
(4-12) فاصله از مراکز پستی.103
(4-13) فاصله از جایگاههای سی ان جی.103
(4-14) فاصله از جایگاههای بنزین103
(4-15)نقشه دسترسی به دبستان ها106
(4-16) نقشه دسترسی به مدارس راهنمایی.106
(4-17) نقشه دسترسی به دبیرستانها.107
(4-18) نقشه دسترسی به بیمارستانها107
عنوان صفحه
(4-19) نقشه دسترسی به پارک های شهری107
(4-20) نقشه دسترسی به کتابخانه ها.107
(4-21) نقشه دسترسی به مجموعه های ورزشی108
(4-22) نقشه دسترسی به کلانتری ها108
(4-23) نقشه دسترسی به مساجد108
(4-24) نقشه دسترسی به ایستگاههای آتش نشانی108
(4-25) نقشه دسترسی به مراکز پستی110
(4-26) نقشه دسترسی بر اساس جمعیت110
(4-27) نقشه کالیبره شده بر مبنای جمعیت.110
(4-28) نقشه نهایی مطلوبیت دسترسی به پست110
(4-29) نقشه دسترسی به جایگاه سی ان جی.111
(4-30) نقشه دسترسی بر اساس جمعیت111
(4-31) نقشه کالیبره شده بر مبنای جمعیت111
(4-32) نقشه نهایی مطلوبیت دسترسی به سی ان جی111
(4-33) نقشه دسترسی به جایگاه بنزین112
(4-34) نقشه دسترسی بر اساس جمعیت112
(4-35) نقشه کالیبره شده بر مبنای جمعیت112
(4-36) نقشه نهایی مطلوبیت دسترسی به بنزین112
(4-37) نقشه دسترسی به کلیه تسهیلات عمومی شهر گرگان.122
(4-38) نقشه توزیع تسهیلات عمومی بر مبنای شاخص موران124
(4-39) نقشه توزیع تسهیلات عمومی بر مبنای آماره ی عمومی G.126
(4-40) نقشه تحلیل همبستگی دو متغیره ی موران128
