تحقیق حاضر با عنوان اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار – ساختاری در درمان قطع مصرف مواد افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده از سری تحقیق های رشته روانشناسی مشاوره میباشد. این تحقیق در 177 صفحه با فرمت Word
(قابل ویرایش) در مقطع دکتری نگارش شده است و همچنین این تحقیق آماده چاپ و پرینت جهت
استفاده دانشجویان می باشد.
قسمتهایی کوتاه از متن:
چکیده
امروزه اعتیاد یک مشکل سلامتی بهداشت عمومی در سراسر جهان و در تمام کشورها محسوب می شود. در میان راهبردهای خاص برای درمان اختلال سوء مصرف مواد، خانواده درمانی توجه زیادی را در تحقیقات به خود جلب کرده است. با استفاده از خانواده درمانی، اثر گذاری سایر رویکردها افزایش می یابد. هدف این پژوهش تعیین اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار- ساختاری در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مردهای متاهل وابسته به مواد سنین 20 تا 50 سال می باشد که در زمستان 1391 به خانه سلامت زیبا دشت در منطقه 22 شهر تهران مراجعه کرده اند. به منظور انتخاب نمونه، از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شد. از بین افراد متاهل وابسته به مواد، تعداد 30 مرد متاهل به صورت نمونه در دسترس انتخاب شد و بعد از همتاسازی، در دو گروه آزمایش (15 مرد متاهل) و کنترل (15 مرد متاهل) به صورت تصادفی جایگزین شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه دموگرافیک، آزمایش اعتیاد و ابزار سنجش خانواده استفاده شد. روایی و پایایی آزمایش اعتیاد و ابزار سنجش خانواده در مطالعات متعدد به تأیید رسیده است. از هر دو گروه پیش آزمون به عمل آمد. سپس الگوی درمانی (خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری) در طی 12 جلسه (5/1 ساعت) به صورت هفتگی برای گروه آزمایش اجرا شد و بعد از پایان 12 هفته، پس آزمون و پی گیری6 ماهه گرفته شد. برای تحلیل نتایج از آزمون آماری مجذور کای (x2) و تحلیل کواریانس چند متغیره (مانکووا) استفاده شد. نتایج نشان داد که خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و همچنین افزایش عملکرد کلی خانواده (p<0/0001) مؤثر است. این مداخله توانست به طور معناداری باعث قطع مصرف در افراد وابسته به مواد و همچنین پیشگیری از عود آن شود و به میزان قابل ملاحظه ای عملکرد کلی خانواده را افزایش دهد. خانواده درمانی یکی از ابزارهای مهم و محوری در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد محسوب می شود. این مطالعه نشان داد که در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و همچنین افزایش عملکرد کلی خانواده، رویکردهای ترکیبی از جمله خانواده درمانی راه حل مدار- ساختاری، نسبت به رویکردهای منفرد، اثربخشی بیشتری دارد.
مقدمه
امروزه اعتیاد یک مشکل سلامتی بهداشت عمومی در سراسر جهان و در تمام کشورها محسوب می-شود. به ندرت کشوری را در روی کره زمین می توان پیدا کرد که با مشکل سوء مصرف مواد، تغییر دهنده خلق و خو و رفتار درگیر نباشد (باتوین ، گریفین و ویلیامز ، 2001). گزارش سالانه سازمان بهداشت جهانی در سال 2005 نشان می دهد که در دنیا حدود 200 میلیون معتاد به انواع مواد افیونی وجود دارد و جالب این است که همین گزارش ذکر می نمایید که شیوع اعتیاد در ایران، قزاقستان و روسیه سفید دارای درصد رو به رشدی می باشد (گزارش سالانه سازمان بهداشت جهان ، 2005).
در ایران نیز شمار مصرف کنندگان مواد، نزدیک به 8/1 تا 3/3 میلیون نفر برآورد شده که مواد افیونی بیشترین مواد مصرفی می باشد (مکری ،2002). یکی از جنبه های مهم اعتیاد که طی تلاش های بازدارنده مشخص شده، بازگشت به مصرف مواد مخدر پس از دوره ای از قطع مصرف می باشد. مطالعات زیادی شیوع بالای عود اعتیاد را نشان می دهد (اسچاپ و اسچاپ ، 1997). تنها 20 تا 50 درصد بیماران می توانند به قطع مصرف مواد بعد از یک سال ادامه دهند (فریدمن ، 1998). کرنی (1997) این میزان را50% در طول یک سال مطرح می کند. براون (1998) گزارش می دهد که تنها 19% مصرف کنندگان دارو پس از درمان قادرند قطع مصرف مواد را برای 6 سال ادامه دهند. این موضوع نشان دهنده آن است که پدیده اعتیاد یا سوء مصرف مواد دارای ابعادی چندگانه می باشد و عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی، سیاسی، اقتصادی، اعتقادی و جغرافیایی در بروز و شیوع آن تأثیر می گذارند. این عوامل نه تنها به صورت انفرادی در ایجاد و تداوم مشکل اعتیاد دخیلند بلکه روی یکدیگر تأثیر و تأثر متقابل دارند و می بایستی به این امر توجه کامل مبذول داشت، چرا که کار کردن روی یک حوزه، ما را از دیگر حوزه هایی که در اعتیاد دخیل هستند باز می دارد (گودرزی، 1380).
بررسی ها در ایران نشان می دهد که در هر ماه صد نفر به دلیل اعتیاد جان خود را از دست می دهند و 35% از افرادی که درخواست طلاق می کنند به دلیل اعتیاد همسران شان بوده است (ممتازی، 1382). خانواده اساسی ترین تشکل اجتماعی است. دستیابی به جامعه سالم در گرو سلامت خانواده و تحقق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن ارتباط مطلوب با یکدیگر است. همچنین خانواده مهمترین عامل رشد شخصیت تا 6 سالگی است (سادوک و کاپلان ، 2003). در این خصوص استانتون (1997) بیان می کند که مناسب ترین شیوه برخورد با معتادان برای درمان، این است که علاوه بر فرد معتاد در پرداختن به مسائل او، به روند اعتیاد و خانواده او توجه شده و علاوه بر این لازم است که بر الگوهای رفتاری خانواده معتاد نیز دقت کافی شود (آقابخشی، 1388).
اگر چه در زمینه درمان افرادی که دارای وابستگی به مواد هستند، پیشرفت ها به شکل مداخلات داروشناختی (به طور مثال متادون و نالتروکسون)، گروه های NA (به طور مثال الکلی های گمنام، معتادان گمنام) و مدل ها و برنامه های یادگیری اجتماعی (پیشگیری از بازگشت، بهبود منطقی و غیره....) بوده است ولی هر یک از این رویکردها با مشکلاتی روبرو بوده است که کارایی آن ها را محدود می سازد. به عنوان مثال، مداخلات داروشناختی، داده های امیدوارکننده کوتاه مدتی را فراهم نموده اند که سرشار از دشواری های مربوطه به عدم پیروی از درمان و نگهداری طولانی مدت داروها می باشند (بک، رایت، نیومن و لویس ، 1993).
شواهد روشنی وجود دارد که از اوایل دهه 1980 به این طرف، روان درمانی با یک حرکت رشدی سریع به سوی یکپارچه سازی و التقاطی شدن به پیش می رود. این حرکت بر اساس ترکیب مناسب ترین رویکردهای مختلف است به گونه ای که مدل های نظری کاملتر می توانند به هم بپیوندند و درمان های مؤثرتری را به وجود آورند (قنبری،1383).
بحث نظری مربوط به درمان های التقاطی و یکپارچه برای رسیدن به قابلیت اثربخشی بالاتر در درمان سال هاست که شروع شده است (پروچاسکا و نورکراس ، 1999). از منظر تجربی نیز برخی از درمانگران حوزه سوء مصرف و وابستگی به مواد به این نتیجه رسیده اند که بایستی عوامل گوناگون مؤثر در پدیده وابستگی به مواد مثل مهارت های اجتماعی و فردی، ماهیت محیط اجتماعی، عوامل فرهنگی و زیستی را در درمان مواد لحاظ کرد (لوئیس، دانا و بلوینس ، 2002). چرا که نتایج پژوهش نشان داده است که درمان های تک بعدی (عمدتاً زیستی) توانایی چندانی برای ایجاد تغییرات درمانی قابل توجه از خود نشان نداده است (مکری، 2002). به همین دلیل ضروری است تا عوامل متعدد بررسی شده در درمان ها، لحاظ شده و جهت گیری برنامه های درمانی به طرف روش های ترکیبی سوق داده شود. وقتی از روش های درمانی متعدد استفاده شود، انعطاف پذیری و پویایی در سطح بسیار بالایی افزایش پیدا می کند (مایستوو و کانرز ، 2005).
در همین رابطه تعدادی پژوهش دیگر نشان داده است که درمان های ترکیبی (ترکیب دارودرمانی با روش های روان درمانی) در پیشگیری از بازگشت مواد مخدر، اثربخشی بیشتری دارند (هالدی ، 1993؛ پتری ، 1998؛ آرن و لیورس ، 2005؛ کاسپر، کادورف و یوکیس ، 2005). در سال های اخیر در کشورهای پیشرفته، متخصصان بهداشت روانی و موسسات آموزشی و درمانی، نظریه ها، مدل ها، روش ها، راهکارها، و فنون مختلفی را در پیشگیری و درمان اعتیاد و جلوگیری از بازگشت پس از ترک اعتیاد، ابداع، آزمایش و تجربه کرده اند. با وجود این، هنوز شیوه درمان قطعی برای آن یافت نشده است (کلدوی، 1390). در میان راهبرد های خاص برای درمان اختلال سوء مصرف مواد، خانواده درمانی، توجه زیادی را در تحقیقات به خود جلب کرده است با استفاده از خانواده درمانی، اثر گذاری سایر رویکردها افزایش می یابد. از این طریق کارآمدی این روش در بهبود بخشیدن به تعاملات خانواده و عضو معتاد و کاهش مصرف مواد روشن شده است (مددی ونوغانی، 1384).
درمان راه حل-مدار بر خلاف نظریه های روانکاوی که به دادن بینش نسبت به گذشته فرد علاقمندند و تجارب گذشته را علت اصلی مشکلات می دانند، بر هدایت سیستم خانواده به سمت آینده تأکید می کند و برای خانواده این فرصت را ایجاد می کند که راه حل های مطلوب شان را پیدا کنند (برگ، 1994). هدف این رویکرد این است که مراجعان را از "صحبت از مشکل- سعی در فهم مشکلات آن ها- به سمت "صحبت از راه حل"- تمرکز بر آنچه انجام می دهند- با سرعت هر چه تمامتر تغییر دهیم. عقیده بر این است که تمرکز بر راه حل ها -به خودی خود- اغلب مشکلات را برطرف می کند (نیکولز و شوارتز، 2004). این درمان روش عملی در مشاوره است که معتقد است تغییر امری اجتناب ناپذیر است و راه حل ها یافتنی اند (دونوان ، 1999). به گفته برگ (1994) درمان راه حل- مدار، در ارتباط با طیف وسیعی از مشکلات، بیماری های روانی (ویلگوش ،1993) سوءمصرف الکل (برگ و میلر ،1992) خشونت (لیپچیک ،1992) سوء استفاده جنسی (دولان ،1991) تعارضات زناشویی (هادسون و اوهانلون ، 1992) مورد استفاده قرار گرفته و اثر بخشی اش تأیید گردیده است.
فرانکلین و همکاران (2001) نشان دادند که جوانان معتاد به سوء مصرف مواد، بسیار تحت تأثیر درمان راه حل- مدار هستند. مطالعاتی که در مرکز خانواده درمانی کوتاه مدت در میلواکی صورت گرفته، دامنه موفقیت این روش درمانی را از 72% تا 80% گزارش کرده اند (دیشازر ، 1995). درمان راه حل- مدار بر این عقیده که تمرکز بر گذشته و تحلیل مشکلات آن روندی طولانی مدت و کم فایده است پافشاری می کند. نگرشی چنین متفاوت پیرامون مشکلات، تأکید بر یافتن راه حل ها را بستر سازی می کند (هاروی ، 2005). دیشازر (1985) معتقد است که خانواده های ناکار آمد در برخورد با مشکلات زندگی گیر کرده اند. با تأکید بر اهداف درمانی راه حل- مدار (ایجاد و حفظ امید، شناسایی توانمندی ها، پرورش خلاقیت، تغییر چارچوب های ذهنی گذشته، یادگیری گفتگوهای راه حل مدار و در نهایت رابطه رضایت بخش تر (دونوان، 1999) می توان چنین فرض کرد که کاربرد این رویکرد در درمان اعتیاد و جلوگیری از عود اعتیاد به مواد مؤثر باشد.
بعد دیگر مداخله درمانی، خانواده درمانی ساختاری است. فرض اصلی این الگو- یعنی اینکه نشانه های فرد را می توان به بهترین وجهی در بستر الگوهای تبادلی خانواده شناخت، اینکه تغییر در سازمان یا ساختار خانواده باید قبل از تخفیف نشانه ها صورت گیرند و اینکه درمانگر باید نقش رهبری را در تغییر ساختار یا بافتی که نشانه از آن نشأت گرفته است بر عهده گیرد-تأثیر زیادی بر شیوه کار خانواده درمانگران داشته است (گلدنبرگ ، 2004).
نظریه پردازان ساخت نگر بر: 1)کلیت نظام خانواده 2)تأثیر سازمان مرتبه ای خانواده 3)کارکرد به هم پیوسته نظام های فرعی، تأکید دارند و آن ها را تعیین کننده اصلی بهزیستی اعضا می دانند (گلدنبرگ، 2004). ساخت گرایان در ارزیابی خانواده بر سازمان مرتبه ای خانواده، توانایی خرده نظام ها در اجرای کارکردهای خود، اتحادها و تبانی های احتمالی خانواده، نفوذپذیری مرز های فعلی و انعطاف پذیری یا انعطاف ناپذیری آن در برآورده ساختن نیاز های همه اعضاء در شرایط مقتضی، متمرکزند (گلدنبرگ و گلدنبرگ ، 1998؛ ترجمه برواتی و همکاران، 1382). از آنجائی که خانواده تأثیر بسزایی بر سلامت یا بیماری اعضای خود دارد و از طرفی بر اساس بررسي‌هاي پژوهشگر هیچگونه پژوهشی در رابطه با موضوع پژوهش صورت نگرفته، پژوهش در این زمینه، مداخلات درمانی مبتنی بر خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در حوزه درمان افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده را ضروری ساخته است.
فهرست مطالب بررسی درمان قطع مصرف مواد افراد وابسته به مواد مخدر و پیشگیری از برگشت آنها و افزایش عملکرد خانواده به شرح زیر میباشد:
چکیده
فصل اول: کلیات پژوهش
- مقدمه
- بیان مسئله
- اهداف پژوهش
- اهداف کلی پژوهش
- اهداف جزئی پژوهش
- فرضیه های پژوهش
- اهمیت و ضرورت پژوهش
- تعریف واژگان اختصاصی
- عملکرد خانواده
- تعریف نظری عملکرد خانواده
- تعریف عملیاتی عملکرد خانواده
- وابستگی به مواد
- تعریف نظری وابستگی به مواد
- تعریف عملیاتی وابستگی به مواد
- عود یا بازگشت
- تعریف نظری عود یا بازگشت
- تعریف عملیاتی عود یا بازگشت
- خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری
- تعریف نظری
- تعریف عملیاتی
- فصل دوم: ادبیات پژوهش
- مبانی نظری پژوهش
- عواملی که همراه مصرف یا سوء مصرف مواد هستند
- عوامل فیزیکی- زیستی
- عوامل روان شناختی
- عوامل خانوادگی
- عوامل اجتماعی- فرهنگی
-همسالان
- مواد
- مفاهیم رایج در زمینه مخدرها و اختلال مصرف مواد
- تحریک کننده های سیستم عصبی مرکزی
- کوکائین
- آمفتامین ها
- متاآمفتامین ها
- افیون ها
- تریاک
- مورفین
- هروئین
- عملکرد خانواده
- رویکردهای مهم رایج در پیشگیری از سوء مصرف مواد
- 12 قدم
- 12 گام الکلی های گمنام
- رویکردهای شناختی-رفتاری
- خانواده و اعتیاد
- رویکردهای درمانی خانواده محور
- جامعه درمانی
- ارتباط بین عملکرد خانواده و سوء مصرف مواد
- ابعاد عملکرد خانواده
- انواع مدل های خانواده درمانی برای درمان وابستگی به مواد
- خانواده درمانی راهبردی مختصر
- خانواده درمانی چندبعدی
- خانواده درمانی راه حل-محور
- تاریخچه درمان راه حل-محور
- اصول درمان راه حل-محور
- اهداف درمان راه حل- مدار
- فرایند درمان
- فنون درمانی
- پرسش معجزه
- پرسش های استثنایاب
- پرسش قیاس گر
- تمجید کردن
- خانواده درمانی ساختاری
- مفروضات نظری
- ساختار خانواده
- زیرمنظومه های خانواده
- مرزها
- اتحادها
- نقش درمانگر و اهداف درمانی خانواده درمانی ساختاری
- فرایند درمان
- الحاق
- قانون گذاری
- اصلاح یا تغییر ساختاری
- چارچوب و منطق خانواده درمانی راه حل مدار ساختاری
- پژوهش های صورت گرفته داخلی
- پژوهش های صورت گرفته خارجی مرتبط با پژوهش
- فصل سوم: روش اجرای پژوهش
- روش پژوهش
- جامعه آماری
- گروه نمونه و شیوه گزینش آن
- ابزار اندازه گیری پژوهش و نحوه اجرا و ارزشیابی آن
- پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
- روایی پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
- آزمایش اعتیاد
- روش تجزیه و تحلیل داده ها
- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
- مقدمه
- روش آماری توصیفی
- تحلیل توصیفی داده ها
- بخش دوم آمار استنباطی
- فرضیه اول: خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در درمان افراد وابسته به مواد مؤثر است
- فرضیه دوم: خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در پیشگیری از عود مواد مخدر مؤثراست
- فرضیه سوم: خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در افزایش عملکرد خانواده افراد وابسته به مواد مؤثر است
- فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
- پیشنهادهای پژوهشی
- پیشنهادهای کاربردی
- منابع فارسی
- منابع خارجی
