ادبیات نظری تحقیق مسئولیت پیامبر در قرآن
تعريف مسؤوليت در لغت و اصطلاح
اين واژه ، از ريشه‌ي سَأَلَ به معني پرسيدن و درخواست كردن است . مسؤوليت ، مصدر جعلي از اسم مفعول سَأَلَ و به معني موظف بودن به انجام دادن كاري مي‌باشد . مسؤول بودن ، يعني :
1ـ موظف دانستن خود به انجام دادن كاري . اين معني در سوره‌ي فرقان آيه 16 بيان شده است : « لهَُّمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ خَلِدِينَ كاَنَ عَلي رَبِّكَ وَعْدًا مَّسُْئولا . جاودانه هر چه بخواهند در آن جا دارند . پروردگار تو مسئوول [ تحقق ] اين وعده است .»
2ـ بازخواست شدن در برابر چگونگي انجام دادن كارهايي كه خود تعيين كرده يا از او خواسته شده ؛ اين معني در سوره‌ي احزاب آيه 15 بيان شده است : « وَ لَقَدْ كاَنُواْ عَاهَدُواْ اللَّهَ مِن قَبْلُ لايُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَ كاَنَ عَهْدُ اللَّهِ مَسُْئولا . با آنكه قبلاً با خدا پيمان جدي بسته بودند كه پشت [ به دشمن ] نكنند ؛ و بايد بدانند پيمان خدا همواره بازخواست دارد .»
3ـ تحمل كردن پيامدهاي انجام ندادن يا درست انجام ندادن كار پس از بازخواست . اين معني در سوره‌ي صافات آيه 24 بيان گرديده : « وَ قِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْئولُون . آنها را بازداشت نماييد ؛ زيرا بايد پيامد كارهاي خود را تحمل نمايند .»
مسؤوليت در اصطلاح ، يعني پذيرفتن انجام دادن كاري با همه‌ي خطرهاي احتمالي آن و آمادگي براي بازخواست شدن در برابر كسي كه انجام دادن كار يا كارها را واگذار نموده و تحمل پيامدهاي درست انجام ندادن وظيفه .
منشأ مسؤوليت
منشأ مسؤوليت يا افراد است يا قرارداد و يا پروردگار . در اين پژوهش ، سخن از مسؤوليتي است كه خداوند بر دوش پيامبرانش گذاشته ؛ از اين رو ، پيامبران در برابر انسان‌ها پاسخگو نبودند و تنها در برابر خداوندي كه مسؤوليت بر عهده‌ي آنها نهاده پاسخگو بودند . همچنان كه در سوره‌ي جن آيه 21 فرمود : « قُلْ إِني ِ لَا أَمْلِكُ لَكمُ ْ ضَرًّا وَ لارَشَدًا .»
همچنين ، پاداش مسؤوليت پيامبران هم با خداوند بوده و نه با انسان‌ها ؛ همچنان كه در سوره‌ي شوري آيه 23 مي‌فرمايد : «... قُل لاأَسَْئلُكمُ ْ عَلَيْهِ أَجْرًا ... بگو من براي رسالتم مزدي از شما نمي‌خواهم .»
رابطه‌ي مسؤوليت با اهليت يا قابليت و توانمندي فرد
هنگامي كه واگذاري مسؤوليت از سوي آفريدگار باشد ، با توجه به اينكه خداوند به تدبير امور مصالح مردم داناتر مي‌باشد ، از ميان هر مردمي هر كه را مصلحت بداند ، او را مسؤول قرار مي‌دهد . پس هر كسي كه ويژگي‌هاي مناسب داشته باشد ، از سوي پروردگار داراي مسؤوليت مي‌شود . همچنان كه در سوره‌ي آل عمران آيه 56 مي‌فرمايد : « قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاء ... بگو : « بار خدايا ! فرمانروايي از آن توست ؛ هر كس را كه خواهي ، فرمانروايي بخشي ...»
مهم‌ترين ويژگي‌هايي كه فرد را شايسته‌ي گرفتن مسؤوليت از خداوند مي‌كند ، چنين است :
1ـ سختگير بودن با
