پیشینه و مبانی نظری تحقیق فرش ایران

فرش ایران انسان بر اثر نیاز از دیرباز در اندیشه آن بود که زیراندازی مناسب و پوششی درخور برای خود آماده سازد که هم او را از گزند باد و باران مصون دارد و هم بستری نرم برایش فراهم آورد و عایقی در برابر گرما و سرما باشد . آشیانه پرندگان و ساقه‌های در هم تنیده گیاهان یکی از الگوهایی بود که انسان را به سوی بافته‌ها سوق می‌داد . انسان نخستین در طي قرنها به روش درهم تنيدن الياف گياهي و پوست درختان ، به صنايعي نظير سبد بافي آشنا شده بود ، و اكنون با بهره‌گيري از پشم حيواناتي كه قابليت زيست در جوامع اوليه را داشتند ، مي‌توانست زير اندازهايي نه چندان نرم ارايه دهد . زنان از جمله كساني بودند كه از آغاز در اين فن کوشش بسیار داشتند و به بافت دست بافتهاي پوششی و زیراندازی و روپوش حيوانات و كيسه حمل مواد دست می‌یازیدند . زيراندازهاي نخستین متشكل از پوست نرم حيوانات و الياف نرم گياهي و بوريا بود اما به دلیل گسترش جوامع اجتماعي و کاهش شكار ، نياز به توليد بيشتر زيراندازهاي دست بافته روز به روز بیشتر شد و بافت اين گونه زيراندازها تكامل يافت . کاوشهای باستانشناسي نشان مي‌دهد استفاده از بورياهاي بافته شده از ني‌هاي منطقه میان رودان ، از هزاره چهارم و پنجم متداول بوده و بافت گليم تا سده پانزده قبل از ميلاد ، به مرحله بالايي از تكامل رسيده است . کهن‌ترين دستبافته‌ای كه باستانشناسان به آن دست يافته‌اند ، قاليچه‌اي است كه به علت دستيابي به آن در گور يخ زده يكي از فرمانروايان سكايي در دره ‌پازيريك در سیبری ، به نام قاليچه پازيريك ناميده شده است . اين فرش كه به عنوان پوشش اسب به كار مي‌رفته هم اکنون در موزه ارمیتاژ لنینگراد نگهداری می‌شود و صاحب نظران با توجه به نقشهاي روي اين قالي كه شبيه نقوش اصيل هخامنشي است آن را ايراني مي‌دانند و بر این باورند كه فرش پازیریک از دست بافتهاي مادها و پارت‌ها ( خراسان بزرگ قديم ) است . رنگهاي مورد استفاده در اين قالي قرمز اخرايي ، زرد ، سبز كمرنگ و نارنجي است . تشابه نقوش سواران و مردان پياده كه در كنار اسبان خود راه مي‌پيمايند ، و جانواران بالدار در اين قالي با نقوش تخت جمشيد ، درستی نظر اين پژوهشگران را قويتر مي‌سازد . صاحبنظران همچنين معتقدند بافت قاليچه‌اي با چنين ويژگيها ، مستلزم دارا بودن پشتوانه‌اي فرهنگي و هنري در ارتباط با بافت فرش ، کمینه براي چندين قرن خواهد بود و مبين اين نكته است كه در سده‌های متمادي ، پیش از بافت فرش معروف پازيريك ، اين حرفه در فلات ايران رواج داشته و ايرانيان به رمز آن پي‌برده بودند . گفتار مورخان نيز ، حاكي از تاييد همين نكته است . به طوري كه گزنفون مورخ يوناني در كتاب خود موسوم به « سيرت كوروش » مي‌گويد : « ايرانيان براي اينكه بسترشان نرم باشد ، قاليچه زير بستر خود مي‌گستردند ». اين عبارت نشان دهنده آن است كه قاليبافي در