پیشینه و مبانی نظری مفهوم تربیت
مفهوم تربیت
واژه تربیت بر پرورش دادن استعدادهای انسان یعنی فراهم کردن زمینه رشد استعدادهای آدمی دلالت می کند . این واژه از ریشه (( ربو )) به معنی زادت ، فزونی و رشد و برآمدن گرفته‌شده است ( دل‌شاد تورانی ، مصطفی ، چاپ دوم ، 1380 ). استفاده کردن و بکار بردن از این ریشه همین معنا (( رَبَو )) نفس عمیق بلند را گویند که موجب برآمدن سینه است . (( ربوه )) یعنی سرزمین بلند و مرتفع و (( ربا )) یعنی افزودن شدن و نمو کردن که در اصطلاح شرع مخصوص افزایش سرمایه غیر سود شرعی است (( ربیت الولد فربا )) یعنی فرزند را تربیت کردم و او رشد کرد ( همان به نقل از مفردات فی غریب القرآن ، ابوالقاسم الحسین بن محمد الراغب اصفهانی ). در سوره اسراء آیه 24 قرآن کریم همین معنا یعنی بزرگ کردن در مفهوم رشد جسمی آمده است : (( قل رب ارحمها کما ربیانی صغیرا )) بگو پروردگارا آن دو (( پدر و مادر )) را رحمت کن چنان‌که مرا در خردی پرورند .
همچنین در حکمت 62 نهج‌البلاغه آمده است که امام علی ( ع ) فرمودند (( اذا حیبت بتحیة فحی بأحسن منها و اذا اسدیت الیک یدفکا فئها لما یربی علیها ، الفضل مع ذلک العبادی )) چون تو را ستودن ، بهتر از آنان ستایش کن و چون به تو احسان کردن ، بیشتر ( افزون تر ) ببخش به‌هرحال پاداش بیشتر از آن آغازکننده است ( دشتی ، علی ، 1389 ).
در اینجا واژه یربی به معنی زیادت و فزونی آمده است اما حضرت واژه (( ربو )) را به معنای سرزمین بلند و مرتفع ، تپه و پشته در لغتی والا به کار گرفته و فرموده است :
(( لایحفی علیه من عباده شخوص لحظه و لاکرور لفظة و لا ازدلاف ربوه ))
بر خداوند پوشیده نیست خیره نگریستن بندگان و نه بازگشتن لفظی بر زبان ایشان و نه نزدیک شدنشان به پشته ای ))( دل‌شاد تهرانی ، 1389 ).
(( رب )) به معنای مالک خالق ، مربی ، تیم ، صاحب و سرور است و نیز اصلاح‌کننده هر چیزی را (( رب )) می گویند بنابراین (( رب )) به معنای مالک ، مدبر و تربیت‌کننده است ( هاشمی ، 1381 ).
راغب اصفهانی (( لغت‌شناس )) می نویسد : الرب فئ الامل التربیه و هو انشاء الشی حالا فی لاالی حد التمام (( رب )) در اصل به معنی تربیت و پرورش است ، یعنی ایجاد کردن حالتی پس از حالت دیگر در چیزی تا به حد نهایی و تام کمال خود برسد .( المفردات ، ص184 ) دانشمندی به جنبه خاصی از جنبه تربیت اخلاقی رفتار انسان ، دیگری جنبه عاطفی و سومی جنبه هوشی یا ذهنی آن را مهم می‌داند و تربیت را (( پیدایش در رفتار عاطفی و (( پیدایش در رفتار عاطفی و (( پیدایش تغییر رفتار هوش )) تعریف کرده اند .( رنج پور ، آذریان ). در اینجا سه تعریف را برای تربیت ذکر می کنیم :
دکتر علی قائمی
