بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهرشیراز بر اساس الگوی بوکویتز

قسمتهایی کوتاه از متن:

چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش بر اساس الگوی بوکویتز و ویلیامز درمیان کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهرشیراز در سال 1391 انجام شده است. جامعه‌ی مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه‌ی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی و آزاد شهر شیراز در سال 1391 بود که تمامی این افراد (127 نفر) به عنوان نمونه‌ی پژوهشی درنظر گرفته شدند. ابزار پژوهشی مورد استفاده، پرسشنامه‌ی تشخیص مدیریت دانش شامل 67 پرسش و در طیف 5 درجه‌ای لیکرت می‌باشد. ضریب پایایی آلفای کرونباخ که برای محاسبه‌ی همسانی درونی پرسشنامه استفاده گردید برای کل سؤالات 967/0 به دست آمد. با توجه به کل شماری، داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS (نسخه ی 16) در سطح آمار توصیفی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد که به جز میانگین فعالیت کسب دانش که در حد متوسطی قرار دارد میانگین سایر فعالیت ها شامل کاربرد، یادگیری، تسهیم و مبادله، ارزیابی، ایجاد و تثبیت و استفاده‌ی بهینه از دانش، پایین‌تر از حد متوسط می باشد و به طورکلی فرایند مدیریت دانش بر پایه ی الگوی بوکویتز و ویلیامز در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز، از وضعیت مطلوب فاصله‌ی بسیاری دارد و لذا تجدید نظر در برنامه‌های مدیریت دانش در این کتابخانه‌ها امری ضروری می‌باشد.


مقدمه
از ارزشمندترین سرمایه های هر سازمان، اطلاعات و دانشی است که در اختیار دارد که این ارزش، با توجه به رشد سریع آن در دنیای رقابتی امروز، از اهمیت افزونی برخوردار بوده و نیاز به بهره گیری از آن، به منظور جلوگیری از هدر رفت آن و هم چنین، استفاده ی به جا و مناسب از آن در امور مربوط به سازمان، موضوعی است که باید به صورتی ویژه، مورد توجه مدیران و کارکنان سازمان  قرار گیرد.
هر سازمان گنجینه ای عظیم از دانش است که اغلب به دلیل اینکه بخش اعظمی از این دانش به صورت نهان است ، مورد بی توجهی قرار می گیرد و این سرمایه ی ارزشمند سازمانی که می تواند موجب گسترش خلاقیت و نو آوری درسازمان شود، نادیده گرفته می شود.
اولین بار در سال 1876، الیوت  روزنامه نگار انگلیسی مقاله‌ای تحت عنوان "دانش، مایه‌ی قدرت نسل آتی"، نوشت که صحت این جمله پس از یک قرن آشکار گردید. (دیلمی معزی و دیگران، 1388)؛ و امروزه این گفته به صورت " اشتراک دانش قدرت است "، نمود پیدا کرده است.
لذا، مدیران امروزی توجه ویژه ای را به دانش و دانایی در سازمان ها دارند و به دنبال بهره گیری هرچه بیشتر از این دارایی های ناملموس هستند.
در شرایط رقابت جهانی حاکم بر عرصه ی صنعت و خدمات و حتی حوزه های کلان اجتماعی، دسترسی به موقع و سریع به دانش معتبر و موثق، یک مزیت رقابتی برای سازمان ها است و برای ایجاد این مزیت، بهترین کار، به کارگیری مدیریت دانش در سازمان ها می باشد.
در خصوص تعریف مدیریت دانش توافقی وجود ندارد و تعاریف گوناگونی در این خصوص ارائه گردیده که هر یک ابعادی از این موضوع را بیان می‌کند.
مدیریت دانش را می توان شناسایی، کسب، ذخیره و سازماندهی، به کارگیری و ارزیابی و بهره گیری مناسب و بهینه از دارایی های دانشی سازمان که به صورت عینی یا ضمنی موجود است، به منظور بالا بردن بهره وری سازمان، دانست که در نهایت منجر به بروز خلاقیت و نو آوری و عملکرد بالای سازمانی می گردد.
با نگاهی اجمالی به تعاریف مدیریت دانش می‌توان دریافت که مدیریت دانش می‌تواند فعالیت‌های مختلفی را شامل شود و نیز می‌توان دریافت که مدیریت دانش، انجام دادن کارهای درست به جای درست انجام دادن کارهاست. یعنی فرد در شرایط مختلف می‌تواند بر اساس تجارب و دانایی که به واسطه‌ی مدیریت صحیح دانش کسب کرده است بهترین تصمیم گیری را در آن موقعیت اتخاذ کند.
لذا، به نظر می‌رسد که مدیریت دانش مقوله‌ای مهم‌تر از خود دانش باشد و در سازمان‌ها، صرف وجود دانش نمی‌تواند منجر به بهره روی بیشتر سازمان شود، بلکه دانشی که به خوبی مدیریت شود، می‌تواند موجبات بهره وری بیشتر در زمینه‌ی فعالیت‌های سازمانی را فراهم کند.
آن چه که باید در ارتباط با مدیریت دانش مورد توجه قرار گیرد، این است که مدیریت دانش در سازمان‌ها به صورت فرایندی چند مرحله‌ای تعریف می‌شود که می‌تواند فعالیت‌های مختلفی را در برگیرد و بر همین اساس نیز الگوهای مختلفی برای پیاده سازی و ارزیابی آن در سازمان مطرح شده است.
در همین ارتباط، بوکویتز  و ویلیامز ، در سال 1999، یک الگوی فرایندی هفت مرحله‌ای برای مدیریت دانش تعریف می‌کنند که شامل مراحل کسب دانش، کاربرد دانش، یادگیری (از فرایند دانش)، تسهیم و مبادله دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و استفاده بهینه از دانش، می‌باشد.
اجرای مناسب این گونه فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش می‌تواند منجر به بهره مندی هر چه بیشتر از مزایای مدیریت دانش از جمله بهره وری بیشتردر سازمان‌ها، گردد.
در نتیجه‌ی این تعاریف و تأکیدها در رابطه با مدیریت دانش در سازمان‌ها، پرداختن به این مقوله و بررسی و ارزیابی فعالیت‌های مربوط به آن برای هر سازمانی به خصوص در عصری که سرعت تحولات دانش و اطلاعات بالاست و به منظور حفظ و یا ارتقاء جایگاه رقابتی خود و بالا بردن میزان کارایی و اثربخشی فعالیت‌های سازمان، ضروری به نظر می‌رسد.
برهمین اساس، امروزه بسیاری از سازمان ها در پی اجرا و پیاده سازی برنامه های مدیریت دانش می باشند و این مقوله به مرور جایگاه ویژه ای را در حوزه های مختلف باز کرده است و این موضوع نه تنها برای شرکت ها و سازمان های بزرگ و انتفاعی اهمیت دارد، بلکه سازمان های غیره انتفاعی، هم چون دانشگاه ها و کتابخانه ها هم در حال حرکت به سمت مدیریت دانش و به فعل رساندن مزایای بالقوه ی آن می باشند.
مدیریت دانش در اوایل دهه‌ی 1990 به عنوان یک رویکرد عمومی در تمام سازمان‌های بازرگانی، خدماتی، بخش خصوصی و دولتی، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی مطرح گردید. (دیلمی معزی و دیگران، 1388).
دانشگاه سازمان پیچیده‌ای است که تربیت متخصصان جامعه را در رشته‌های گوناگون جهت رویارویی با عصر دانش برعهده دارد. امروزه دانشگاه‌ها با امکانات و تسهیلات بسیار زیاد، دانشجویان متعدد و متنوع، به سازمان‌های بزرگ و پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند و درصدد هستند تا از این منابع مادی و معنوی در جهت خدمت به جوامع، حداکثر استفاده را داشته باشند. یکی از امکاناتی که دانشگاه‌ها را در رسیدن به این هدف یاری می‌کند، کتابخانه‌های دانشگاهی می‌باشد. از عواملی که در موفقیت کتابخانه‌های دانشگاهی نقش بسزایی دارد، تطبیق ساختار سازمانی آن‌ها با نیازها و تغییرات محیطی می‌باشد تا بتوانند اهداف دانشگاه را در دنیای متلاطم امروزی برآورده سازند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توجه به رسالتی که در عرصه‌ی آموزشی و پژوهشی در سطح دانشگاه و در میان دانشجویان دارند، در اجرای هر چه بهتر مدیریت دانش نقشی بی مانند را ایفا می‌کنند. بنابراین، به عنوان ملزوماتی در دانشگاه‌ها که منبع دانش و اطلاعات هستند از موقعیت بهتری برای پیاده سازی و اجرای مدیریت دانش برخوردارند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توانمندشدن به وسیله‌ی برنامه‌های مدیریت دانش، می‌توانند پویاتر و بهتر عمل نموده و همان مزیت‌های سازمان‌های انتفاعی برای آن‌ها نیز دست یافتنی است، زیرا در کتابخانه‌ها نیز اطلاعات و دانش، هم چون سایر سازمان‌ها، نه تنها در مدارک و ذخائر دانش، بلکه در رویه‌های کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها و تجارب و شایستگی‌ها وجود دارد و نظام مند کردن فرایند انتقال و مدیریت آن، می تواند منجر به ارائه‌ی مطلوب تر خدمات اطلاعاتی به قشر دانشگاهیان شود.
هم چنین، این کتابخانه‌ها، باید در بهره مندی از مزایای مدیریت دانش هم سو و هم گام با سایر سازمان‌ها به پیش روند و تلاش کنند تا با بهره مندی از این مزیت‌ها، با مشکلات و چالش‌های پیش رو به بهترین و منطقی‌ترین شکل برخورد کرده و تغییرات لازم را جهت ارائه‌ی مطلوب‌تر خدمات در حوزه‌های مختلف اعمال نمایند.
این مشکلات و چالش‌ها، مدیریت این سازمان‌ها را به امری پیچیده تبدیل کرده است. مدیران امروزه باید راه تحول را در پیش گیرند و تلاش کنند تا این سازمان‌ها به سوی وضعیت مطلوب حرکت کند. این تغییر مورد انتظار جامعه‌ای می‌باشد که قرار است به سوی توسعه حرکت کند. بنابراین، امروزه مدیریت کتابخانه‌ها به ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی، مدیریت تغییر و تحول است. برای این که بتوان در این امر موفق بود، مدیران ابتدا باید بدانند چه چیز را باید تغییر دهند و به چه سو باید حرکت کنند. در این ارتباط، استفاده از مدیریت دانش ابزار مناسبی است، یعنی، آن‌ها باید مشکلات را ببینند، اطلاعات لازم را درباره فعالیت‌ها و نیازها به دست آورند، رابطه‌ی میان مشکلات با نیازها و اطلاعات را درک کنند و با استفاده از فرصت‌ها و امکانات، به ارائه‌ی راه حل و پاسخ گویی به نیازها بپردازند.
بهره گیری از مدیریت دانش در بازنگری عملکردها، اهداف، نگرش و بینش‌ها، ساختار، مدیریت کارکنان، آموزش کارکنان، طراحی و ارائه‌ی خدمات، فرایند و معیارهای ارزیابی، می‌تواند راه گشای مناسبی برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات پیش روی کتابخانه‌ها در عصر حاضر باشد. (تقی زاده و دیگران، 1390).

بیان مسئله
امروزه مدیریت دانش به عنوان ابزاری مدیریتی برای بهره گیری از دارایی های دانشی سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بسیاری از سازمان ها به پیاده سازی و اجرای آن مبادرت کرده اند. در همین راستا، کتابخانه های دانشگاهی با توجه به ماهیت اطلاعاتی و دانشی خود توجه ویژه ای را در این زمینه می طلبند.
کتابخانه‌های دانشگاهی، قلب تپنده‌ی آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها محسوب می‌شوند که به خیل عظیمی از دانشجویان و اساتید خدمت رسانی می‌کنند. این سازمان‌ها سرشار از اطلاعات و دانشی هستند که در قفسه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی، فرایندهای کاری، و به خصوص در ذهن کارکنان آن، جای دارد. با توجه به اهمیتی که این اطلاعات و دانش در تأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران دارند، لذا، اگر به درستی مدیریت نشوند و بهره گیری مناسبی از آن صورت نپذیرد، رضایت مندی کاربر، که هدفی غایی در کتابخانه محسوب می‌شود، محقق نخواهد شد و این دانش بالقوه، به فعلیتی در خور نخواهد انجامید.
هم چنین با در نظر گرفتن این که گردانندگان اصلی این کتابخانه‌ها، کتابدارانی می‌باشند که نقشی واسط، میان منابع اطلاعاتی و کاربران را ایفا می‌کنند، بهره مندی از مدیریت دانش به عنوان فرایندی برای تشخیص، به کار گیری، یادگیری، تسهیم، ارزیابی، تثبیت و استفاده‌ی بهینه از دانش، مسلماً، راهکاری اساسی برای آنان در حفظ و ارتقاء کارایی و اثر بخشی کتابخانه و نیز مواجهه با نیازهای اطلاعاتی در حال رشد و تغییر کاربران، محسوب می‌شود.
لذا، این تحقیق بر آن است تا ضمن ارزیابی میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز که نقش ویژه‌ای را در حوزه‌ی آموزش و پژوهش سازمان های مادر (دانشگاه ها) ایفا می‌کنند، مشخص کند که: این کتابخانه‌ها تا چه اندازه در این مسیر گام برداشته و امکانات لازم را جهت پیاده سازی و بهره مندی از آن مد نظر فرار داده و به کار برده‌اند و هم چنین مشخص کند که سطح فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در این کتابخانه‌ها به چه میزان است.

فهرست مطالب بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهرشیراز بر اساس الگوی بوکویتز  به شرح زیر می باشد:
فصل اول: مقدمه
1-1. بیان مسئله   
1-2. اهمیت پژوهش   
1-3. اهداف پژوهش   
فصل دوم: ادبیات تحقیق
2-1. مقدمه   
2-2. مبانی نظری   
2-2-1. مفهوم دانش   
2-2-2. انواع دانش   
2-2-3. سیری در تاریخچه‌ی مدیریت دانش 
2-2-4. مدیریت دانش 
2-2-5. الگوهای مدیریت دانش   
2-2-6. الگوی بوکویتز و ویلیامز   
2-2-7. فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش بر اساس الگوی بوکویتز و ویلیامز   
2-2-8. اصول مدیریت دانش   
2-2-9. عوامل موفقیت مدیریت دانش   
2-2-10. عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش از دیدگاه بوکوویتز و ویلیامز   
2-2-11. موانع مدیرت دانش   
2-2-12. اهداف مدیریت دانش   
2-2-13. کتابخانه‌های دانشگاهی   
2-2-14. نقش کتابداران و اطلاع رسانان در مدیریت دانش   
2-3. مرور پیشینه   
2-3-1. تحقیقات انجام شده در داخل کشور   
2-3-2. تحقیقات انجام شده در خارج از کشور   
2-3-3. جمع بندی پیشینه   
2-4. سؤالات پژوهش   
2-5. تعاریف مفهومی   
2-6. تعاریف عملیاتی   
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1. مقدمه   
3-2. روش پژوهش   
3-3. جامعه‌ی آماری   
3-4. ابزار پژوهش   
3-5. روایی پرسشنامه 
3-6. پایایی پرسشنامه   
3-7. نحوه‌ی اجرای پرسشنامه و جمع آوری داده‌ها  
3-8. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها   
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1. مقدمه   
4-2. یافته‌های پژوهش   
4-2-1. توزیع آزمودنی‌ها بر حسب جنسیت، سابفه ی کاری، رشته‌ی تحصیلی، میزان تحصیلات و کتابخانه های دانشگاه ها   
4-2-2. یافته‌های مربوط به سؤالات پژوهش   
4-2-2-1. سؤال اول تحقیق    
4-2-2-2. سؤال دوم تحقیق   
4-2-2-3. سؤال سوم تحقیق   
4-2-2-4. سؤال چهارم تحقیق   
4-2-2-5. سؤال پنجم تحقیق   
4-2-2-6. سؤال ششم تحقیق   
4-2-2-7. سؤال هفتم تحقیق   
4-2-2-8. سؤال هشتم تحقیق   
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1. مقدمه   
5-2. بحث، نتایج و نتیجه گیری   
5-2-1. سؤال اول تحقیق   
5-2-2. سؤال دوم تحقیق   
5-2-3. سؤال سوم تحقیق   
5-2-4. سؤال چهارم تحقیق   
5-2-5. سؤال پنجم تحقیق   
5-2-6. سؤال ششم تحقیق   
5-2-7. سؤال هفتم تحقیق   
5-2-8. سؤال هشتم تحقیق   
5-2-9. نتایج   
5-2-10. نتیجه گیری   
5-3. پیشنهادها   
5-3-1. پیشنهادهای پژوهش   
5-3-2. پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی   
فهرست منابع و مآخذ
منابع فارسی  
منابع انگلیسی   
پیوست