چکیده
تحقیقات بسیاري در جهان در بررسی انـواع سیسـتم هـاي تولیـدي و ارتبـاط آنهـا بـا تولیـد سـبز انجـام شده است. تحقیق حاضر با بررسی تعدادي از این تحقیقات و جمـع بنـدي نتـایج بـه دسـت آمـده از آنهـا سـعی در بیان ارتباط بین اسـتفاده از سیسـتم تولیـد نـاب در شـرکت هـاي تولیـدي بـا تولیـد سـبز دارد. بسـیاري از شرکت هاي پیشرو برنامه هاي تولید ناب را که افـزایش بهـره وري، کـاهش هزینـه هـا و بسـیاري مزایـاي دیگـر را در بر می گیرد، اجرا کرده انـد. بـا مطـرح شـدن نگرانـی هـاي زیسـت محیطـی، برخـی دیگـر از سـازمان هـا برنامه هاي تولیـد سـبز را کـه نتـایجی از جملـه کـاهش مصـرف انـرژي، کـاهش تولیـد ضـایعات و نیـز کـاهش استفاده از مواد خطرناك را در پی دارد، اتخاذ کرده اند. ادبیات تحقیـق نشـان مـی دهـد کـه تولیـد نـاب برخـی از اهداف تولید سبز را به همراه دارد و شباهت هاي غیر قابـل انکـاري بـین مـدل هـاي نـاب و سـبز وجـود دارد.
هم افزایی بین این دو سیتم به اثبات رسیده است و نتـایج کـارایی ابـزار هـاي نـاب را در کـاهش اثـرات زیسـت محیطی تاییـد مـی کننـد. فرهنـگ سـازمانی کـاهش ضـایعات کـه در سیسـتم نـاب مطـرح مـی شـود همـان فرهنگی است که توسط سازمان حفاظت محـیط زیسـت مطـرح گشـته اسـت. از آنجـا کـه تولیـد نـاب و تولیـد سـبز پایـدار هـر دو نیازمنـد تعهـد مـدیریت و مشـارکت کارکنـان، شناسـایی و کـاهش ضـایعات سـازمانی، و بهبود مداوم سازمان هسـتند، اجـراي سیسـتم تولیـد نـاب در واقـع ممکـن اسـت اجـراي برنامـه تولیـد سـبز پایدار را آسانتر نماید.
واژگان کلیدي: تولید ناب، تولید سبز، محیط زیست، بهره وري
مقدمه
مدل ها براي افزایش اثربخشی و بهره وري سیستم تولیدي یک شرکت از طریق اجراي تولید ناب چند نقطـه مشـترك دارند. همه توافق دارند که تعهد مدیریت ارشد به سیستم تولید ناب براي شکل دادن به فرهنگ سازمانی بهبود مستمر و براي توانمند سازي کارگران در جهت اقدام به بهبود سیستم، لازم و ضروري می باشد. ضایعات باید مشـخص شـده و تکنیک هاي مناسب براي کاهش یا از بین بردن این ضایعات از سیستم تولید به کار گرفتـه شـود. پایبنـدي جـدي، در دراز مدت به چنین برنامه نابی به معیارهاي کسب و کار بهبود یافته منجر خواهد شد. در سال هاي اخیر برنامه هاي در نظر گرفته شده براي توسعه سیستم هاي تولید ناب موثر در بسیاري از شرکت هاي پیشـرو در جهـان اجـرا شـده انـد.
بسیاري در افزایش بهره وري، کاهش هزینه ها، بهبود زمان پاسخ مشتري، و کمک به بهبود کیفیت، سودآوري بیشتر، و بهبود تصویر عمومی بسیار موفق بوده اند. (لیکر، (۲۰۰۴
مدل ها براي کاهش اثرات منفی فعالیت هاي سازمانی بر محیط زمین از طریق اجراي طرح هـاي سـبز در سـاختار بـه طور مشابه سازگار هستند. همه مدل هاي سبز توافق دارند که تعهد مدیریت ارشد به محیط زیست براي شکل دادن به فرهنگ توجه به محیط زیست و توانمند سازي کارکنان در جهت به اقدام به جلوگیري از اثرات منفی زیسـت محیطـی عملیات شرکت، ضروري می باشد. ضایعات باید مشخص شده و تکنیک هاي مناسب براي کاهش یا از بـین بـردن ایـن ضایعات به کار گرفته شود. همه بر مهم تاکید دارند که جدیت، پایبندي طولانی مدت به چنـین برنامـه اي بـه بهبـود نتایج زیست محیطی و کسب و کار منجر خواهد شد. نتایج سیستم هاي “سبز” گاهی اوقات کاهش شگفت انگیزي در مصرف انرژي، تولید ضایعات و مواد خطرناك استفاده شده را به وجود آورده اند در حـالی کـه تصـویري از شـرکت بـه عنوان یک سازمان مسئول اجتماعی ایجاد کرده است. (برگمیلر،(۲۰۰۹
تعدادي از تلاش هاي تحقیقاتی نشان می دهند که شرکت هاي ناب بهبود زیست محیطی قابـل تـوجهی را بـا داشـتن کارائی بالاتر در منابع و انرژي به نمایش می گذارند. برخی مطالعات نیز نشان می دهند که چگونه سیستم هاي نـاب و سبز بسیاري از بهترین شیوه هاي مشابه براي کاهش ضایعات مربوطه را به اشـتراك مـی گذارنـد. بـا ایـن حـال، نگـاه اجمالی این است که این دو سیستم تمایل به فعالیت مستقل، اداره شدن توسط پرسنل متفاوت و مجزا، حتـی در یـک کارخانه تولیدي را دارا هستند . آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (۲۰۰۳) (EPA) به فصاحت توصیف می کند که بخش پرسنل زیست محیطی در اجراي سیستم تولید سبز متمرکز هستند و پرسنل عملیاتی در پیـاده سـازي سیستم تولید ناب تمرکز دارند مانند “زندگی در جهان هاي موازي کاهش ضایعات” هستند.
این تحقیق بر آن شده است که با مطالعه مدل هاي مختلف از سیستم تولید ناب و سیستم تولید سبز و بررسی ارتبـاط میان این دو سیستم و اثرات آنها به درك روشنی دست یابد. بنابراین با شرح مدل هاي برجسته ناب و سبز و مطالعـات انجام شده در این زمینه، تاثیرات تولید ناب بر محیط زیست و ارتباط آن با تولید سبز را به تفصیل بیان کرده است.
روش تحقیق
شباهت هاي ساختاري در مدل هاي اجراي سیتم تولید ناب و سیستم تولید سبز واضح و جالب هستند. این مطالعه بـه منظور ارائه درك درستی از ارتباط بین سیستم تولید ناب و سیستم تولید سبز نتایج برخی از مطالعات انجـام شـده در این زمینه را جمع آوري کرده است. در این مقاله ابتدا شرح مختصري از سیستم هاي تولید ناب و تولید سبز بیان مـی گردد و در ادامه به بررسی ارتباط بین تولید ناب و تولید سبز و یا ارتباط برخی از عناصر این دو سیستم از دیدگاه هاي مختلف که در هفت پژوهش به طور جداگانه مورد مطالعه واقع شده اند، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
سیستم تولید ناب
در این مطالعه مدل سیستم تولید ناب که توسط محققان برجسته در طول دهه گذشته پیشنهاد شده است، بررسی می گردد. در اینجا مختصري از مهم ترین مدل هاي سیستم ناب موجود بیان می گردد.
مطالعه ووماك و جونز (۱۹۹۶) شیوه هاي تولید کنندگان ژاپنی خودرو را که پیشگام سیستم تولید ناب بودند با شیوه هاي تولید کنندگان آمریکایی و اروپایی مقایسه می کند. آنها مطالعه دیگري در اواسط سال ۱۹۹۰ انجام دادند که نگاه جهانی به تولید کنندگان ناب داشت و براي گرفتن بهترین شیوه هاي معمول در بین این تولید کنندگان تلاش کرده است. این مطالعات پنج هسته اصلی تولید ناب شناخته شده است که عبارتنداز: (۱ مشخص کردن ارزش، (۲ شناسایی جریان ارزش، (۳ جریان، (۴ کشش، و (۵ کمال. ارزش توسط مشتري تعریف می شود و محصولات و / یا خدماتی است که مشتري خریداري می کند. هر چیزي که به طور مستقیم به ایجاد ارزش کمک نمی کند در فلسفه ناب ضایعات در
نظر گرفته می شود. جریان ارزش مجموعه اي از تمام اقدامات خاص مورد نیاز براي فراهم کردن محصولات یا خدمات به مشتري می باشد. نقشه برداري جریان ارزش کمک می کند تا شرکت ها مراحل ارزش افزوده را در مقابل مراحل که فاقد ارزش هستند، شناسایی کنند. هنگامی که مراحل ارزش افزوده در جریان ارزش مشخص شدند و مراحل بدون ارزش براي کاهش هدف گذاري شدند، گام بعدي این است که محصول و اطلاعات آزادانه از مرحله ارزش افزوده به مرحله ارزش افزوده جریان یابند. سیستم هاي کشش هر مرحله از تولید را کنترل می کنند به گونه اي که تنها زمانی اجازه می دهد عملیات قبلی تولید را انجام دهد که عملیات بعدي نیاز به قطعات داشته باشد. این سیستم ناب ایده آل پس از آن زمانی به کمال خواهد رسید که تولید محصولات یا خدمات مورد نیاز مشتریان را در زمانی که آنها به آن نیاز
دارند بدون تولید ضایعات، تولید کند.
در سال ۱۹۹۹ انجمن مهندسان خودرو (SAE) مشخصات بهترین شیوه هاي عملیات هـاي نـاب را بـا عنـوان J4000 منتشر کردند. J4000 شامل دسته بندي بهترین شیوه هاي ناب است که در مطالعه پانیزولو (۱۹۹۸) مشـخص شـده اند و داراي یک بخش کامل اختصاص داده شده به تعهد مدیریت است. به طور خاص، J4000 نشان می دهد که تولید
کنندگان ناب پیشرو بهترین شیوه هاي تعهد مدیریت را مانند در نظر گرفتن ناب به عنوان یک ابـزار اسـتراتژیک بـراي
رقابت، تهیه بیانیه ي سیاست ناب، اهداف و مقاصد، آموزش کارکنان، نگه داشتن مدیران پاسخگو براي نتایج ناب، و بالا بردن پایبندي به اصول ناب بر روي اهداف عاملیاتی کوتاه مدت به نمایش می گذارنـد. مشخصـات J4000 بـه عنـوان
گروه هاي بررسی ساخته شده است که می تواند عملکرد را در برابر بهترین شیوه هاي رهبران تولید ناب صنعت محک بزند. در این تحقیق داده ها در چهار حوزه جمع آوري می کند: مدیریت / اعتماد، کارکنان، تولید کنندگان / مشـتریان، اطلاعات، و جریان فرآیند.
پس از مطالعه سیستم تولید تویوتا براي بیست سال با دسترسی کامل به مدیران، کارکنان، و کارخانه هاي تویوتـا، هـم در ژاپن و هم در ایالات متحده، لیکر (۲۰۰۴) نشان می دهد که سیستم تولید ناب شامل چهارده اصل می شود. وصـف او از سیستم ناب شبیه به ووماك است، اما جزئیات بیشتري در تمام جنبه هاي سیستم تولید فراهم می کنـد. چهـارده امتیاز لیکر (۲۰۰۴) که در “مدل “۴P او سازماندهی شده اند، به شرح زیر هستند:
• فلسفه: فلسفه بلند مدت
• فرآیند: جریان مداوم ، سیستمهاي کششی، سطح حجم کار، تاکید بر کیفیت، وظـایف و فرآینـدهاي اسـتاندارد، کنترل هاي بصري، فناوري اثبات شده
• کارکنان: رهبرانی که فلسفه ناب را زندگی می کنند، کارمندانی که فلسفه ناب را دنبال می کنند، کمک به بهبود شرکا و تامین کنندگان
• حل مساله: مدیرانی که خود به دیدن مشکلات می روند، تصمیم گیري جمعی و اجراي سریع، ایجاد یک سازمان یادگیرنده- به طور مداوم بهبود یابنده
جایزه شینگو (۲۰۰۳) براي برتري در تولید به نام شیگو شینگو، متخصص برجسته در بهبود فرآیندهاي تولید نامگذاري شده است. فلسفه شینگو این است که عملکرد کسب و کار در سطح جهانی ممکـن اسـت از طریـق بهبـود متمرکـز در هسته تولید و فرآیندهاي کسب و کار به دست آید. معیارهاي مورد استفاده توسط کمیتـه جـایزه مبتنـی بـر رهبـري، فرهنگ سازمانی، توانمندسازي، استراتژي هاي تولید، یکپارچگی سیستم، کیفیت، هزینه، تحویل، و رضایت مشتري می باشند.
از این منابع، این نتیجه حاصل شد که مدل جایزه شینگو (۲۰۰۳) بهترین مدل نماینده براي اندازه گیري “ناب بودن”
است. مدل نشان داده شده در شکل ۱ تقطیر جوهره نظریه هاي ووماك و جونز، SAE، و لینکر در یـک مـدل منسـجم می باشد. جایزه شینگو پایگاه داده منحصر به فرد از عملکرد شرکت هـاي نـاب بـه ایـن معیارهـا توسـط یـک پانـل از محققین متخصص دارد که براي مقایسه عملکرد سیستم سبز زمینه معتبري است. ( برگمیلر و مکرایت، (۲۰۰۹
نتایج کسب و کار ناب تکنیک هاي کاهش ضایعات ناب سیستم مدیریت ناب
کیفیت چشم انداز و استراتژي رهبري
هزینه نوآوري
تحویل مشارکت توانمندسازي
رضایت مشتري عملیات
سودآوري کارکردهاي پشتیبانی
شکل:۱ مدل سیستم ناب پیشرفته
در چند دهه گذشته تولید ناب به عنوان یک استراتژي خوب براي کاهش هزینه ها، به خصوص هزینه هاي مربـوط بـه فرآیندهاي تولید در نظر گرفته شده است. در فرآیندهاي تولید گزارش در هفت ضایعات خاص به اجتناب شود. با توجه به اوهنو (۱۹۸۸)، معاون اجرایی سابق تویوتا که می تواند به عنوان بنیانگذار تولید ناب یا همان سیسـتم تولیـد تویوتـا
