چکیده :
گردشگری و اقتصاد گردشگری در عصر حاضر در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان
است، افزون بر این برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه
پایدار یاد می کنند . گردشگری روستایی به عنوان یکی از گونه های گردشگری مطبوع مطرح بوده که در
برگیرنده یک گرایش به ریشه ها و یک احساس سنتی در حال رشد همراه با خواست درک تمامی ابعاد م حیطی در تجربه گردشگری می باشد . در واقع ماهیت گردشگری ایجاد اشتغال و درآمد،متنوع سازی اقتصاد، مشارکت اجتماعی و استفاده بهینه از منابع محلی است. در این راستا گردشگری روستایی می تواند با برنامه ریزی اصولی و مناسب و شناسایی مزیتها و محدودیت های گردشگری روستایی نقش موثری در توسعه این مناطق و توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی را برعهده داشته باشد. در اینجا سوال این است که پتانسیلها و محدودیت های توسعه گردشگری روستایی کدام است؟ و چه راهکارهایی در جهت توسعه گردشگری که منجر به توسعه روستایی و توسعه ملی شود وجود دارد؟ بدین منظور مطالعه حاضر با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت ، ضعف، فرصت ها و تهدیدها به شیوه SWOT به ارائه استراتژی و راهبرد در جهت توسعه گردشگری در منطقه روستایی رامه واقع در شمال شرقی شهرستان گرمسار (استان سمنان)، که دارای ویژگی های اقلیمی ،تاریخی و فرهنگی مساعد است می پردازد . تجزیه و تحلیلها در منطقه مورد مطالعه نشان دهنده این است که آستانه آسیب پذیری نقاط روستایی به علت گردشگر پذیر بودن، بسیار بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه سیاستهای مناسب در جهت رفع محدودیتها و استفاده از مزیتهای نسبی موجود می باشد.
کلید واژه ها: گردشگری روستایی ، راهکار، توسعه روستایی، مدل SWOT
۱
-۱ مقدمه:
واژه گردشگری نخستین بار در سال ۱۸۱۱ در مجله انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین آمد . در آن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت. [۱] گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی اجتماعی در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا مطرح شد. >2@
گردشگری روستایی در معنای کلاسیک نوعی از فعالیت های توریستی است که درآمد اضافی را برای آنها که شغل اصلی مانند (کشاورزی و صنعت) دارند را فراهم می آورد.[۳]
مناطق توریسم روستایی با چالش های بسیاری در هویت بازا ریابی روبه روست. یک دلیل مهم که باعث محدود شدن توریسم روستایی شده است کم بودن قدرت کششی عناصر روستایی و ناتوانی در رسیدن به رقابت در حال افزایش بازار توریسم است. [۷]
نکته دیگر،توریسم روستایی جزء جزء است و باعث به وجود آمدن مشاغل بسیار کوچک با منشاء خانوادگ ی و فامیلی می شود که این امر ادامه رقابت را برای صنعت توریسم روستایی و ایجاد و نگهداری آن محدود می کند . (همان منبع) که این امر نکات مثبت و منفی را به همراه دارد . با این وجود اگر گردشگری روستایی به نحوی مناسب برنامه ریزی و مدیریت شود می تواند خالق یا محرک ی ک فرایند توسعه یافته برای حصول به پایداری
توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در کلیه زیر شاخه های اقتصادی ، اجتماعی،فرهنگی و
همچنین خود صنعت گردشگری باشد.[۸]
اگر چه بیشتر از یک قرن ، گردشگری در بسیاری از مناطق روستایی وجود داشته است در بسیاری از مناطق
منبع درآمد و اشتغالزایی بوده است . اما همواره خلا وجود استراتژی ها و برنامه ریزی های کارآمد در سیاست های توسعه روستا برای فراهم آوری و یکپارچه سازی کارکردهای گردشگری با توسعه روستایی احساس شده است.[۲] با توجه به مطالب ذگر شده به منظور بهبود عملکرد توسعه در مناطق روستایی بویژه منطقه مورد مطالعه و لزوم بهره گیری از راهبردها و راهکارهای مناسب توسعه گردشگری روستایی با توجه به شرایط و ویژگی های زیست محیطی و جاذبه ها و فرآورده های اگولوژیکی (طبیعی و انسانی ) هر منطقه به طور آشکار احساس می شود.
در ا ین مقاله با در نظر گرفتن موارد فوق سعی شده است ضمن پاسخگوئی به این سوالات که پتانسیلها و محدودیت های توسعه گردشگری روستایی کدام است؟ چه راهبردها و راهکارهایی جهت توسعه گردشگری که منجر به توسعه روستاییو توسعه ملی شود، وجود دارد؟ به بررسی و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها
۲
در جهت توسعه گردشگری روستایی پرداخته و به روش swot و به منظور بهره گیری مناسب و هدفمند در جهت دستیابی به توسعه گردشگری و توسعه روستایی ارائه شود.
-۲ مبانی نظری تحقیق
گردشگری روستایی از دهه های ۱۹۵۰ م. به بعد گسترش یافت و در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ م در زمینه اقتصاد گردشگری روستایی برای کشاورزان و جوامع محلی مورد توجه قرار گرفت. [۱۱]
امروزه صاحب نظران و برنامه ریزان در کشورهای مختلف با ارائه راهکارهای گوناگون اقدامات گسترده ای در زمینه جذب توریست و توسعه فعالیت های توریستی انجام داده اند . گردشگری روستایی از دو جنبه دارای اهمیت است. یکی به عنوان فعالیت گسترده جهانی و دیگری نقش آن برتوسعه سیاستهای منطقه ای و محلی، از همین رو تعریف قابل قبول و عام از گردشگری روستایی وجود ندارد.[۱۰]
نواحی روستایی منبعی آسیب پذیر و مستعد تغییرات زیست محیطی ،اجتماعی و اقتصادی اند،به ویژه اینکه تجربه نشان داده است هرجا گردشگری به طور خود جوش واتفاقی و بدون برنامه ریزی و مدیریت موثر گسترش یافته ،پیامدهای نامطلوبی به بار آورده و در دراز مدت مشکلات آن بیشتر از فواید آن بوده است. [۲] پیامدهایی چون آلودگی محیط زیست ،تخریب منابع آب،وقوع سیل ، فرسایش خاک و تخریب جنگل ها و مراتع از عوارض آشکار آن طی دو دهه اخیر محسوب می شوند . به همین دلیل در طول چند سال گذشته مفهوم گردشگری پایدار تا حدی پیشرفت کرده که بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد.
توسعه پایدار گردشگری، توسعه ای است که در آن توازن و تعادل،حفظ ارزش ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اعتقادی و نیز مزیت های اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش می شود تا توسعه ای متعالی و متعال و همه جانبه جایگزین توسعه ی صرفاً اقتصادی گردد . در این دیدگاه توسعه گردشگری با استفاده از منابع موجودبه گونه ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی ،اجتماعی،فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تامین کرد.[۴]
گردشگری روستایی می تواند به کلیه فعالیت ها و خدماتی گفته شود که به وسیله کشاورزان مردم و دولتها برای تفریح، استراحت و جذب گردشگران و نیز فعالیت هایی که به وسیله گردشگران در نواحی روستایی صورت می گیرد گفته می شود. از این رو می توان گفت که گردشگران روستایی با انگیزه های متفاوتی از قبیل بی نظیر بودن اکولوژیکی ،دستیابی به فرصت های ماجراجویی ویژه دیدن جذابیت های فرهنگی یا کیفیت فضا و محیط نواحی روستایی بازدید می کنند.[۵]
۳
بنابراین با توجه به اهداف و انگیزه گردشگران از مسافرت ،گردشگری روستایی را به پنج دسته تقسیم کرد که در جدول (۱) نشان داده شده است.
جدول ۱ انواع گردشگری روستایی [۱۲]
گردشگری طبیعی به طور عمده در تعامل با جاذبه های اکولوژیکی قرار دارد.
گردشگری فرهنگی مرتبط با فرهنگ،تاریخ،میراث فرهنگی و باستانی مردم روستایی است.
گردشگری بومی علاوه بر تعامل با جاذبه های طبیعی با زندگی و هنجارهای اجتماعی مردم که خود
نیز در تعامل با جاذبه های طبیعی فوق می باشند در ارتباط می باشد.
گردشگری دهکده ای دراین نوع گردشگری،گردشگران در خانوارهای دهکده زندگی کرده و در فعالیت
های اقتصادی و اجتماعی روستا مشارکت می کنند.
گردشگری کشاورزی دراین نوع گردشگری،گردشگران بدون ایجادپیامدهای منفی روی اکوسیستم مناطق
میزبان یا فعالیتهای سنتی کشاورزی درتعامل می باشند و یا در مشارکت می کنند.
بنابراین توسعه گردشگری در نواحی روستایی از یک طرف می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اقتصاد جوامع روستایی داشته و بستر و زمینه ساز توسعه پایدار روستایی باشد و از طرف دیگر وسیله ای برای تحریک رشد اقتصاد ملی از طریق غلبه بر انگا ره های توسعه نیافتگی و بهبود استانداردهای زندگی مردم محلی به حساب آید.[۶]
-۳ روش تحقیق
جهت دستیابی به اهداف تحقیق در این مقاله از روش ترکیبی (روشهای پیش بینی و روش توصیفی تحلیلی ) استفاده شده است که در این مرحله با توجه به اطلاعات ثانویه ابتدا باید از میان داده های موجود منابع مورد نیاز را انتخاب کرده و سپس به تجزیه و تحلیل آن پرداخت . سپس در مراحل بعدی تحقیق جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه استراتژی و راهبرد توسعه گردشگری روستایی از روش تحلیلی swot استفاده شده است.
جدول ۲ ماتریس SWOT و نحوه تعیین استراتژیها
ماتریس نقاط قوت نقاط ضعف
SWOT S W
فرصتها استراتژیها استراتژیهای
O SO WO
۴
تهدیدها استراتژیهای استراتژیهای
T ST WT
تعیین استراتژیهای کوتاه مدت و بلند مدت توسعه
-۴ شناخت و بررسی وضعیت منطقهی مورد مطالعه
-۱-۴ پیشینهی تاریخی منطقه
وجه تسمیه
کلمه رامه یا (رومه) از »رابند« گرفته و وجه تسمیهی کلمه رابند به دلیل ریزش کوه چهلتن است که در ابتدای روستای چهار طاق واقع شده است. با ریزش این کوه، راه ارتباطی و رودخانه بسته شده و دریاچهای در پشت این کوه ایجاد شد و اهالی روستا راه دیگری که معروف به »دیرند«، دور و صعبالعبور بود را بایستی طی میکردند. به روایت دیگر و گفتههای اهالی روستا کلمهی »رامه« به معنی رام بودن و همچنین به معنی آرامش و امنیت میباشد و در گذشته پناهگاه یاغیان و راهزنان بوده است. راهزنان در منطقهای به نام »دهنمک« که مسیر راه تهران- مشهد بود به کمین می نشستند و به کاروانیان حمله میکردند و اموال آنان را به غارت میبردند و از آنجا که درهی رامه محلی امن برای راهزنان بوده به این دره پناه میآوردند.۱۲]،[۱۳
