چکیده
موضوع دسترسی به خدمات شهری از جمله مسائل مهمی است که ابعاد گوناگون امور شه ری را تحت تاثیر قرار می دهد .در برخی مواقع عدم دسترسی مناسب به برخی کاربریها ، سلامت افراد را نیز در معرض خطر می اندازد . خدمات بهداشتی – درمانی نمونه ای از این دست است که الزام در دسترسی به موقع و مناسب به آن ، برای تمامی افراد جامعه ضروری است . در این مقاله چگونگی توزیع مراکز بهداشتی – درمانی (بیمارستان) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و استانداردهای شهری،تحلیل و ارزیابی شده و ضمن ترسیم وضع موجود چگونگی وضع مطلوب آن ترسیم شده است .جهت مطالعه و بررسی کاربری بهداشتی – درمانی (بیمارستان) ، ابتدا وضع موجود را بررسی کرده ، سپس با توجه به وض ع موجود ، میزان کمبود ها مشخصشده است .تحلیل های
مورد نظر با توجه به توانایی های سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است . همچنین در صورت نیازبه مراکز خدماتی جدید
جهت مکانیابی آنها با توجه به نوع کاربری ابتدا معیارهای تاثیر گذار همچون همجواری کاربری های مناسب (سازگاری) ، فاصله از
کارگاههای صنعتی ، نزدیکی به راههای اصلی ، نزدیکی به پارک های منطقه ای (فضای سبز) ،نزدیکی به مراکز منطقه ای ، واقع
شده در شیب مناسب مشخص شدن، سپس هر یک از معیارها تبدیل به لایه های اطلاعاتی گردید .سپس باتوجه به میزان تاثیر هر
یک از لایه ها و مقایسه زوجی آنها توسط نرم افزار Expert Choicec وزن هر یک از لایه ها محاسبه شد ، نهایتا با بهره گیری از نتایج حاصل از تلفیق لایه های اطلاعاتی ، زمین های شهر همدان برای انتخاب مکان مناسب جهت مراکز بهداشتی – درمانی (بیمارستان) به صورت رنگ هایی مشخص شد . و در آخر ۳ گزینه جهت احداث مراکز درمانی پیشنهاد گردید که با استفاده از نرم افزار Expert Choiceگزینه ها مورد ارزیابی قرار گرفتند .
کلمات کلیدی
شهر همدان ، توزیع فضایی و مکانی ، خدمات بهداشتی – درمانی ، AHP (مدل تحلیل سلسله مراتبی) ، GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی)
مقدمه
از واژه مکانیابی تعریف دقیقی در دست نیست اما با نگاهی بر تعاریف برنامه ریزی فضایی و برنامه ریزی کاربری اراضی شهری میتوان به مفهوم درونی مکان یابی رسید .برنامه ریزی فضایی عبارت است از نحوه توزیع و سازمان یابی انسان و فعالیتها در پهنه سرزمین (زیاری ، . (۳۴ ۱۳۸۰ برنامه ریزی کاربری زمین ،علم تقسیم زمین و مکان برای کاربرد ها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت می گیرد (پور محمدی،۱۳۸۲ ،. (۳ بنابراین مکانیابی جزء برنامه ریزی فضایی و شهری محسوب می گردد و به دنبال بهترین شرایط و امکانات برای شهروندان است (خدابخشی ،۱۳۸۵ ،. (۱۲
انسانها نیازهای متعددی دارند وبهداشت و درمان از اولین نیازهای اساسی جوامع انسانی می باشد ، از این رو تامین و کنترل آن با هدف ارتقاء کیفیت زندگی و سلامت شهروندان از مهمترین وظایف دولتها بشمار می رود.
طبق اصل عدالت اجتماعی توزیع عادلانه خدمات بهداشتی و درمانی از اهداف عمده برنامه ریزان شهری می باشد .تامین این اصل باعث تحقق دو اصل دیگر یعنی اصل فراهم بودن و اصل در دسترس بودن خدمات می شود (تقوایی ،۱۳۸۷، . (۲۵
از نگاه دیگر ، یکی از مسایل مهم و اساسی در برنامه ریزی شهری ، استفاده بهینه از زمین و برنامه ریزی کاربری زمین شهری است و می بایست تخصیص زمین به کاربریهای گوناگون در سطح شهر به نحوی باشد که دسترسی به آنها برای تمام افراد ساکن در شهر به بهترین شکل و با کمترین هزینه امکان پذیر گردد (مهدیزاده ، ۱۳۷۹، . (۷۲ خدمات بهداشتی -درمانی یکی از این فعالیتهای بسیار مهم است که عدم دسترسی به آن میتواند سلامت شهروندان را به مخاطره بیندازد .دسترسی به خدمات درمانی را می توان از دو بعد فقدان کاربری و عدم قرار گیری مناسب آن مورد بررسی قرار داد .فقدان یک فعالیت نیاز به احداث یک کاربری در یک منطقه است اما عدم قرار گیری مناسب مقوله ای است که یک فعالیت مکانیابی مناسبی نداشته و منجر به اتلاف وقت ،انرژی ،افزایش هزینه رفت و آمد،کاهش دسترسی، اجبار به استفاده بیشتر از اتومبیل و …می گردد.
مکانیابی های صورت گرفته در شهر همدان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دسترسی به خدمات درمانی به ویژه بیمارستان دارای مشکلاتی می باشد .به صورتی که تمامی شهروندان دسترسی یکسانی به این مراکز ندارند و مناطقی از شهر فاقد خدمات بهداشتی – درمانی (بیمارستان) می باشند .
از این رو مقاله حاضر سعی دارد با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و با استفاده از نرم افزار (Arc GIS) به مسئله جانمایی مکانهای بهینه جهت استقرار مراکز درمانی بپردازد، برای مکانیابی مراکز بهداشتی –درمانی از مدل همپوشانی شاخصها استفاده شده است .دراین مدل علاوه بر وزن دهی به لایه های اطلاعاتی ،واحدهای موجود در هر لایه اطلاعاتی نیز براساس پتانسیل خود وزن خاصی خواهد داشت .درصورت مهیا بودن شرایط مالی برای مسؤلان در مکانهای پیشنهادی خدمات درمانی احداث نمایند تا شهروندان دسترسی مناسبتری به مراکز درمانی داشته باشند.
