چکیده
رشد و گسترش گردشگری و به تبع آن شکل گیری و گسترش خانه های دوم از پدیده های مهم قرن بیستم و قرن حاضر است . نواحی روستایی از جمله عرصه هایی است که در این زمینه مورد بهره برداری قرار گرفته و به همین علت بخش مهمی از خانه های دوم در نواحی روستایی ایجاد و گسترش یافته اند. با توجه به ماهیت گردشگری و خانه های دوم و ارتباط آن با فعالیتهای مختلف
اجتماعی و اقتصادی بروز تغییرات و تحولات زیست محیطی و اثرات اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی اجتناب ناپذیر است . رشد بی
رویه و بدون برنامه خانه های دوم می تواند اثرات مطلوب و نامطلوبی در زمینه های ذکر شده ایجاد نماید . در ایران نیز به ویژه در نواحی روستایی که دارای جاذبه های فراغتی – توریستی می باشند و همچنین در سواحل دریای خزر از چند دهه گذشته خانه
های دوم یا خانه های تعطیلات با هدف گذران اوقات فراغت گسترش یافته است . روستای کردان از تو ابع دهستان چندان
شهرستان ساوجبلاغ از جمله روستاهای ییلاقی استان تهران است که شکل گیری خانه های دوم عمدتاً از دهه ۱۳۶۵ به بعد، بعد
از انقلاب اسلامی در آن رواج یافت و طی سالهای اخیر شدت یافته است . پیدایش این پدیده و رشد سریع آن با آلودگی زیست محیطی، افزایش تراکم جمعیت و رشد فیزیکی دو شهر تهران و کرج در رابطه است . در این تحقیق با استفاده از روشهای توصیفی و تحلیلی اثرات گسترش خانه های دوم بر تغییر کاربری اراضی روستای کردان مورد تحلیل قرار گرفته است . در این روش برای نشان دادن میزان تغییرات کاربری اراضی، از روشها ی تحلیل آمار استفاده گردیده است که منجر به کشف نظام تغییرات و پیامدهای آن گردید. به طوری که گسترش خانه ها دوم در روستای مورد مطالعه موجب تغییر کاربری باغات و مزارع گشته است.
واژگان کلیدی: گردشگری ،روستا، خانه های دوم، کاربری اراضی، روستای کردان
مقدمه
روستا بنا بر ماهیت خویش متناسب با ساختار فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی و به ویژه محیط جغرافیایی و چشم اندازها و جاذبه های طبیعی توریستی دارای سازماندهی درونی کالبدی ویژه ای در زمینه نوع یا شیوه زندگی معنوی و مادی خود می باشد . در جهان پر تلاطم کنونی، روستاها به کانون تردد انسانهایی بدل گشته اند، با توجه به دامنه تقاضا و محدودیتهای محیط روستایی، روبه توسعه گذاشته و روز به روز بر اهمیت و جاذبه خاص آن افزوده می شود . تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان بعد از جنگ جهانی دوم بویژه در زمینه سهولت تحرک و جابجایی در رابطه با بهبود راههای ارتباطی و حمل و نقل، افزایش اوقات فراغت، گسترش شهرنشینی، افزایش آلودگی محیط زیست، بهبود رفاه اجتماعی و امکان تخصیص بخشی از درآمد برای امور غیر ضروری موجب رواج گردشگری روستایی و به تبع آن شکل گیری خانه های دوم ابتدا در مغرب زمین و سپس در بسیاری از کشورهای جهان شد. نواحی روستایی از جمله عرصه هایی است که در این زمینه مورد بهره برداری قرار گرفته و به همین علت بخش مهمی از خانه های دوم در نواحی روستایی ایجاد و گسترش یافته اند . در ایران نیز به ویژه در نواحی روستایی که دارای جاذبه های فراغتی – توریستی می باشند خانه های دوم یا خانه های تعطیلات با هدف تف ریح و گذران اوقات فراغت گسترش یافته است . تجربه نشان داده است که هرجا گردشگری خانه های دوم بدون برنامه ریزی، کنترل و نظارت مسئولین، رشد و گسترش یافته است مشکلات جدیدی ظهور پیدا کرده اند. روستای کردان از توابع شهرستان ساوجبلاغ از جمله روستاهای توریستی استان تهران است که رشد و گسترش خانه های دوم موجب بروز آثار نامطلوب زیست محیطی در آن شده است.
بیان مسأله، ضرورت و اهمیت تحقیق
روستای کردان در ۱۱کیلومتری شمال غربی شهرستان کرج یکی از روستاهایی است که طی سالهای اخیر مخصوصاً به دلیل رشد و توسعه بی رویه تهرا ن و کرج و آلودگیهای زیست محیطی آ نها، گردشگری روستایی در آن به شدت گسترش یافته و در همین راستا شکل گیری و رشد خانه های دوم را در پی داشته است . پیدایش این پدیده و رشد آن با افزایش مشکلات شهرنشینی،
افزایش تراکم جمعیت و افزایش آلودگی های زیست محیطی دو شهر تهران و کرج در رابطه است . ویژگیهای طبیعی روستای
کردان موجب گسترش باغات و اراضی کشاورزی گسترده در محدوده این روستا شده است . عواملی همچون نزدیکی به اتوبان کرج
– قزوین، قرارگیری در نزدیکی دو نقطه شهری بزرگ تهران و کرج، وجود رودخانه کردان در حد شمال غربی و غرب روستا ، آب و
هوای معتدل و سایر ویژگیهای طبیعی باعث ایجاد خانه های دوم و گردشگری غیر مسئولانه مورد تهدید قرار گرفته است . شکل
۳
گیری خانه های دوم باعث آسیب رساندن به باغات و اراضی کشاورزی در این روستا و کاهش محصولات باغات آن شده است . با
توجه به این که تاکنون مطالعاتی در مورد خانه های دوم در این روستا صورت نگرفته و با توجه به ویژگیهای زیست محیطی ناحیه، شناخت و تحلیل اثرات شکل گیری خانه های دوم ضرورت داشته و از اهمیت کاربردی ویژه ای برخوردار می باشد.
روش تحقیق
تحقیق مورد نظر از نوع کاربردی و روش انجام آن توصیفی و تحلیل ی می باشد . در این روش برای نشان دادن میزان تغییرات
کاربری اراضی در روستای مورد مطالعه از روش های تحلیل آماری استفاده شد . پس از تکمیل ۶۰ پرسشنامه توسط مردم و
مسئولین محلی در مورد تأثیر گسترش خانه های دوم بر روی متغیرهای مورد نظر تحقیق در روستای مورد مطالعه و استخراج
نتایج آنها و استفاده از اسناد موجود همچون طرح هادی کرد ان و آمارهای سالهای مختلف نظام تغییرات کاربری اراضی در روستای مورد مطالعه و پیامدهای آ ن کشف گردید . سپس آزمون فرضیه ها و تأثیر شکل گیری خانه های دوم بر تغییر کاربری اراضی روستای مورد مطالعه با شیوه مطالعه میدانی و تجزیه و تحلیل توسط نرم افزار آماری SPSS با استفاده از دو آزمون آماری T-test از طریق آزمون تفاوت میانگین و آزمون آماری کولموگروف صورت گرفت.
ابعاد و حدود منطقه تحقیق
روستای کردان در ۱۱ کیلومتری شمال غربی شهرستان کرج قرار دار د. این روستا زیر نظر دهستان چندار از بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ در طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۴۹ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۵۶ دقیقه با ۳۸ نقاط روستایی قرار گرفته است. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا برابر ۱۴۴۰ متر می باشد (طرح هادی ولیان، .(۱۳۷۶
روستای کردان در شمال اتوبان کرج – قزوین قرار گرفته و دارای جاده آسفالته تا مرکز دهستان می باشد . کردان از طریق پل کردان به اتوبان و جاده قدیم کرج – قزوین ارتباط پیدا می کند (سازمان جهاد کشاورزی، .(۱۳۸۶
تعریف واژه ها و مفاهیم
-۱گردشگری روستایی۱
گردشگری روستایی فعالیتی چند وجهی است که در محیط خارج از شهر صورت می گیرد و به گردشگران ماهیت زندگی روستایی را نشان می دهد . گردشگری روستایی در چشم اندازهای کشاورزی قرار گرفته است و در محدوده کاربری زمین و فرهنگهای انسانی، کنش متقابل بین زمین و انسانها را ایجاد می کند (منشی زاده، .(۱۶۸ : ۱۳۸۴
-۲خانه های دوم:۱
۱ Rural tourism
۴
اقامت در یک سکونتگاه ثانویه شکل دیگری از گردشگری است که یا به افراد مرفه اختصاص دارد و یا به دهقانان سابقی که خانه پدری و یا شخصی خود را پس از مهاجرت به شهر همچنان حفظ کرده اند (درئو، .(۴۱۰ : ۱۳۷۴
خانه های دوم معمولاً در نواحی روستایی قرار داشته و برای مقاصد تفریحی استفاده می شوند و دارای اسامی خانه های آخر هفته و خانه های تعطیلات نیز هستند. موسسه ابداعات اجتماعی در آمریکا نیز خانه های دوم را چنین تعریف کرده است: خانه های دوم خانه هایی است که کمتر ا ز ۹۱ روز در هر سال تفریحی اشغال می شود . به هر حال می توان گفت که خانه های دوم یا تعطیلات مساکنی است که در نواحی مختلف از جمله نواحی روستایی توسط ساکنان معمولاً ساخته یا خریداری می شود و در روزهای معینی مانند روزهای تعطیل و فصل تابستان و عمدتاً با هدف فراغت و تفریح مورد استفاده قرار می گیرد (رضوانی، .(۶۰ :۱۳۸۲
-۳کاربری اراضی: ۲
نحوه استفاده از زمین و کارکردی که به آن تعلق می گیرد را کاربری زمین (Land use) گویند، این کارکرد ممکن است در مقیاس منطقه باشد یا در مقیاس سکونتگاههای انسانی و شهر. اصطلاح و مفهوم کاربری زمین ابتدا در غرب به منظور نظارت دولت ها بر نحوه استفاده از زمین و حفظ حقوق مالکیت مطرح شد، ولی با گسترش سریع شهرنشینی و تحول در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، ابعاد و محتوای آن روز به روز وسیع تر و غنی تر شد (عسگری و دیگران، .(۵ :۱۳۸۱
عوامل موثر در گسترش خانه های دوم در روستا:
در شکل گیری و گسترش خانه های دوم در روستای کردان و سایر روستاهایی که دارای قابلیتهای گردشگری می باشند دو دسته عوامل جذب و دفع موثرند که به بررسی آنها می پردازیم .روستای کردان در ۱۱ کیلومتری شمال غربی شهرستان کرج به طور نسبی دارای جاذبه های فراغتی و تفریحی متعدد و متنوعی همچون جاذبه های اقلیمی (آب و هوای ییلاقی )، محیطی باغات و مزارع سرسبز و آثار تاریخی می باشد (طرح هادی کردان، .(۲۶ :۱۳۷۶
