چکیده
در سال های اخیر، رویکرد توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی به عنوان یکی از تکامل یافته ترین دیدگاه های توسـعه شهری، که بر ارتباط متقابل حمل و نقل عمومی و توسعه شهری تأکید دارد، مطرح شده است .این×توسعه×برمبنای×حمل× ونقل×عمومی×برگسترش×خطوط×حمل ونقل×همگانی×وایجاد×مجتمع×های×ایستگاهی×با×هسته خدماتی،اداری،فرهنگی،تجاری × وبافتی×برای×پیاده×روی در×حوزه ×های× ایستگاه های×حمل×ونقل× عمومی× می× پردازد. می توان برمبنای چهار اصل مورد تأیید اکثر نظریه پردازان تأثیرگذار در تبیین رویکرد توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی به چارچوبی نسبتا منطقی برای برنامـه ریزی و اجرا رسید .این اصول عبارت است از .۱توسعه فشرده .۲ اختلاط کاربری ها .۳ پیاده مداری .۴ تسهیلات حمـل و نقل و جا به جایی. در پژوهش حاضر ایستگاه شریعتی از خط یک قطار شهری مشهد و حوزه نفوذ این ایستگاه (ناحیه ای به شعاع ۸۰۰ متری ایستگاه) قلمرو مکانی پژوهش را تشکیل می دهد.روش علمی تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشـد.در ایـن راستا اطلاعات مورد نیاز بصورت میدانی و همچنین کتابخانه ای گرداوری شده است.در ادامه از طریق نرم افزار GIS نقشـه ها دسته بندی گردیدند و سپس طبق شاخص های بدست آمده از اصول و مفاهیم ارائه شده در بخش نظری تحقیق،تحلیـل گردیدند و در نتیجه آنبطور کلّی محدوده اطراف ایستگاه شریعتی از لحاظ تمرکز فعالیت،تعداد مسـافرین ،تلاقـی و اخـتلاط کاربری ها از وضعیت نسبتاً مطلوبی برخوردار بوده لیکن از لحاظ تراکم و همچنین میزان زمـین هـای بـایر و قابـل توسـعه وضعیت مطلوبی نداشته است.
×
کلمات کلیدی: توسعه حمل و نقل محور، حمل و نقل، نوشهر گرایی
.۱ مقدمه و هدف
در پی توسعه های مخرب،در دهه های پایانی قرن بیستم،تقاضا برای توسعه پایدار شهری و شهر های پایدار افزایش یافته و به مهم ترین محور فرا روی بشریت در قرن بیست و یکم تبدیل شده است.[۱۰] بنابراین باید بسیاری از اصـلاحات
به طور مؤثری با کاربرد سیاست ها،مدیریت فرم مطلوب در جهت پایداری انسان و محیط زیست صورت گیـردژزب. سیسـتم حمل×و×نقل×عمومی ریلی ×از× عواملی ×است×که×می×تواند×به ×هدایت×توسعه×شهری×به×سوی×یـک×شـکل× پایـدار کمـک×کنـد. از طرفی مطالعات و بررسی ها حاکی از آن است که حمل ونقل عمومی و به ویژه حمل ونقل ریلی به تنهایی قادر به حـل مشکلات ترافیکی در شهرها نبوده است .در این راستا اجرای سیاست هایی همچون ادغام برنامه حمل ونقل بـا کـاربری زمین با عنوان توسعه مبتنی بر حمل و نقل محور((TOD توجه بسیاری را به خود جلب نموده است. هدف نوشتار پیش رو
۱
ابتدا گرد آوری اصول و شاخص های توسعه حمل و نقل محور و سپس بررسی این شاخص ها بر روی ایستگاه شریعتی واقع در خط یک قطار شهری مشهد با توجه به اهمیت این ایستگاه از نظر تعداد مسافر و محل قرار گیری آن می باشد.
.۲ تئوری و پیشینه تحقیق
.۱٫۲ معرفی نوشهرگرایی
در دهه ۱۹۸۰ میلادی تعداد زیادی از معماران و شهرسازان آمریکایی از فرسودگی و زوال مراکز شهری و افزایش فزاینده جوامع محلی که پراکنده و متفرق، وابسته به اتومبیل و دارای فاصله با مراکز شهری بودند، اظهار نارضایتی کردند. در سالهای پایانی دهه ۱۹۸۰ وابتدای دهه ۱۹۹۰ این نارضایتی منجر به ظهور جنـبش نوشـهرگرایی شـد .[۱۹]دسـتاورد های این رویکرد ،کاهش استفاده از زمین شهری،خودرو ، مصرف سوخت و نیز پایداری در مقابل شوک های تورّمی افـزایش قیمت انرژی،کاهش آلودگی های زیست محیطی و ارتقاء سطح کیفی زندگی اسـت ژظب. هـدف نوشـهر گرایـی خلـق یـک
محیط مناسب در مقیاس انسانی است،که پاسخگو به تحولات و پیشرفت های مدرن شهری و توسعه ای در راسـتای اهـداف توسعه پایدار باشد .[۱۷]
در زمینه نوشهر گرایی نظریه های زیادی ارائه شده است، دو نظریه مهم در این راستا، عبارتند از:” توسعه واحدهای همسایگی سنتی” )T.N.D)که نخستین بارتوسط آندره دوانی و الیزابت پلتر زیبرک و” توسعه در راستای حمـل و نقـل عمومی” )T.O.D( که توسط پیتر کالتروپ، مطرح شده اند. در ادامه با توجه به موضوع پژوهش پیش رو،به تشریح نظریه
” توسعه حمل و نقل محور ” می پردازیم.
۲٫۲٫ توسعه حمل و نقل محور :
توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی با گرایش حمل و نقل عمومی، نوعی از توسعه شهری در شهرها و شـهرک های جدید و یا بازسازی شهرهای موجود است که با استقرار کاربری هایی با تراکم بالا بـه صـورت مخـتلط مسـکونی و غیرمسکونی در ایستگاه های مترو یا اراضی اطراف آن، زمینـه اسـتفاده از خـودرو شخصـی را کـاهش داده و در مقابـل، استفاده از مترو را افزایش می دهد .این شیوه از یک سو به دنبال پاسخی جهت رفت و آمدهای فزاینده و اجتنا ب ناپذیر شهری – حومه ای و از سوی دیگر در جهت کاهش اثرات نامطلوب این سفرها همچـون آلـودگی هـوا ، صـدا و اسـراف منابع، گام برمی دارد.[۷] الگوی TOD بر اساس مفهوم پدسترین پاکت توسط معمار آمریکایی پیتر کالتروپ پیشنهاد شـده است که فلسفه آن را تسهیل ارتباطات فضایی و در نتیجه دستیابی به همبستگی اجتماعی بالا بیان می کند ژلب.
کلتروپ از جمله کسانی است که به تدوین و تدارک راهبرد های قابل سنجش توسعه حمـل و نقـل محـور پرداختـه است.او توصیف پر از جزئیاتی از ایده این الگوی توسعه ارائه می کند : ” توسعه حمل و نقل محور به عنوان مرکزی با آمیزه های متراکم از کاربری های مسکونی ،تجاری،اداری و عمومی و فضای بـازا سـت کـه در آن مغـازه هـای خـرده فروشـی و خدماتی در یک هسته تجاری با دسترسی آسان نسبت به خانه ها قرار گرفته اند (حدود ۶۰۰ متر یـا ۱۰ دقیقـه پیـاده روی) . یک ایستگاه حمل و نقل عمومی در هسته این مرکز قرار دارد. استفاده ها در مرکز به صورت عمومی بوده و ادارات در طبقات بالا تر از سطح زمین قرار می گیرند . محدوده ای برای استفاده های کم تراکم تـر ،هسـته مرکـزی را بـا فاصـله ای حـدود ۱۶۰۰ متر احاطه می کند.این منطقه ممکن است خانه های تک خانواری در یک محدوده شامل پارک های کوچک،مـدارس و صنایع سبک را در بر گرفته باشد” .[۱۵]
.۳٫۲ اصول و مفاهیم توسعه حمل و نقل محور( ( TOD
۲
به طورکلی در رابطه با اصول کلی TOD می توان بیان داشت که ایـن الگـو، بایـد پیـاده روی و حمـل و نقـل عمومی را تشویق کند و منجر به کاهش استفاده از اتومبیل شود. تسهیلات متداول این توسعه، ایجاد مکان هـایی اسـت که خصوصیات طراحی مانند مسیرهای پیاده با طراحی منظر، پارکینگ در پشت ساختمان، خیابان های تجاری کـه پیـاده روی و حمل و نقل عمومی را لذت بخش تر می کند را دارند .[۱۳]
در مورد این نوع از توسعه تعاریف متعددی ارائه شده که هرکدام به عناصر،اصول و مفاهیم خاصـی اشـاره دارنـد ،امّـا تعدادی از این مفاهیم بین تعاریف مختلف مشترک هستند.چهار اصل مورد تأیید اکثر نظریـه پـردازان تـأثیر گـذار در تبیـین رویکرد توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی عبارتند از :
.۱توسعه فشرده .۲اختلاط کاربری ها .۳پیاده مداری .۴تسهیلات حمل و نقل و جا به جاییژحبل ف
.۱٫۳٫۲ توسعه فشرده :
توسعه فشرده سه مزیت برای بهبود خدمات حمل و نقل دارد:
– امکان ارتباط بسیاری از مسیرها به نقاط مختلف.
– کاهش قیمت ها در صورت استفاده بیشتر از وسایل حمل و نقل عمومی.
– کاهش توالی بین وسایط حمل و نقل به دلیل تراکم بالا .[۲۰]
