چکیده
هدف این نوشتار، ارزیابی شاخصهاي شهر سالم(بهداشتی،زیست محیطی،اقتصادي-اجتماعی) در ناحیه ۳ منطقه ۳ شهر مشهد می باشد.روش تحقیق توصیفی-تحلیلی می باشد و با استفاده از چک لیست و پرسشنامه انجام گرفته است.نتایج این تحقیق نشان داد که از ۹ زیر شاخص بهداشتی مورد بررسی تنها ۳ مورد مطابق استاندارد بوده واز۶ زیرشاخص اجتماعی-اقتصادي مورد مطالعه هیچ کدام مطابق استاندارد و سرانه پیشنهادي نبودند((%۰ و در نهایت از ۹ زیر شاخص زیست محیطی تنها دو مورد کیفیت آب و هوا مطابق استانداردهاي موجود بودند. بنابراین ناحیه ۳ منطقه۳ شهر مشهد وضعیت مطلوبی ندارد که نیاز به مشارکت هرچه بیشتر شهروندان است.
کلمات کلیدي: سلامت، شهرسالم، توسعه پایدار، ناحیه ۳ منطقه ۳، شهر مشهد
١
.۱مقدمه
امروزه بسیاري از شهرها بویژه در کشورهاي در حال توسعه با افزایش جمعیت، تخریب محیط شهري و افزایش نابرابريهاي بهداشتی، اجتماعی و اقتصادي در مقیاس وسیع بین ساکنان خود روبرو بودهاند. به همین سبب این شهرها از دهه ۱۹۷۰ با فقر شهري روبرو شدهاند[۱] که بر کیفیت زندگی ساکنان شهرها اثر گذاشته و تاثیرات نامطلوبی نیز بر سلامت شهروندان داشته است[۲] از دیگر سو در ادامه روند تکامل مفهوم توسعه پایدار،در دهه اخیر تحلیل هاي سازمان هاي بین المللی در سنجش توسعه پایدار نشان دهنده محوریت سلامتی انسان به عنوان یک شاخص اساسی است..[۳]مدلی که سازمان جهانی بهداشت((WHO از توسعه پایدار و سلامت ارائه داده، نشان می دهد که در آن هر ۲ هدف سلامت و پایداري با استفاده از تلفیق محیط زیست،اقتصاد و ارزشهاي اجتماعی،قابل دوام و برابر بدست می آید(شکل شماره [۴ ] .(۱
شکل :(۱)مدل مفهومی سلامت و توسعه پایدار[۵]
سازمان بهداشت جهانی انسان سالم را انسانی میداند که هم از سلامت جسمی و هم از سلامت اجتماعی، معنوي و روحی برخوردار باشد.[ ۶]و سلامتی حاصل مجموعه اي از عوامل بهداشتی، اجتماعی،اقتصادي و زیست محیطی تلقی می شود که بر اساس مستندات ، کمتر از %۲۵سلامت مردم در اختیار متولیان سلامت است (سند توسعه سلامت استان کرمان, ,۱۳۹۰ص.(۲۰و موجب شده امروزه متخصصان سلامت به این نکته توجه کنند که ارتقا سلامت تنها از طریق برنامه هاي رفتاري و فردي امکان پذیر نیست [۷] امروزه کلان شهر مشهد با بیش از ۳۰۰۰۰ هکتار وسعت و جمعیتی معادل ۲۴۲۷۰۰۰نفر( سرشماري سال (۱۳۸۵ و بیش از
۲۰ میلیون زائر سالانه، به عنوان دومین کلانشهر مذهبی جهان اسلام تبدیل و حائز جایگاه مهمی در سطح بین المللی می باشد[ ۸]که با مشکلات بسیاري از جمله: حاشیه نشینی گسترده، بافت فرسوده وسیع، ناکارایی حمل و نقل عمومی، مشکل ترافیک به خصوص در بافت مرکزي شهر، بحث جدي آب و سفره هاي آب زیر زمینی، نرخ رشد بالاي جمعیت، افزایش آلودگی صوتی و آلودگی هوا و … مواجهاست. [۹]که ادامه این روند باعث وارد آمدن آسیبهاي جدي به سلامت محیط و سلامت شهروندان خواهدشد.
.۲تئوري و پیشینه تحقیق:
٢
اندیشه شهر سالم در ایران نیز پس از برگزاري کنفرانس شهرهاي سالم در مصر((۱۹۹۰مطرح شد و در “نخستین سمپوزیوم شهر سالم” که در۲۵-۲۳ آبان ماه سال ۱۳۷۰ در تهران برگزار شد،و مسایل مربوط به شهر سالم مورد بررسی کارشناسان، صاحبنظران و مسئولان سازمانها و دستگاههاي اجرایی کشور قرار گرفت[ ۱۰ ]جامع- ترین تعریفی که از شهر سالم ارائه شده است ،شهر سالم را شهري معرفی می کند که به طور مداوم و مستمر در حال آفرینش و بهبود بخشی به آن گونه محیط هاي کالبدي و اجتماعی و گسترش آن گونه منابع جامعه است که مردم را قادر می سازد که یکدیگر را در راه اجراي تمامی عملکردهاي زندگی و دستیابی به حداکثر توان خودشان پشتیبانی نمایند..به همین منظور سازمان جهانی بهداشت الگوي زیر را براي شهرهاي سالم پیشنهاد کرده است:
۱٫ محیط کالبدي پاك و ایمن و باکیفیت بالا شامل مسکن مناسب
۲٫ اکوسیستمی که در زمان حال استوار باشد و در دراز مدت به حیات خود ادامه دهد
۳٫ محله هاي سالم و حامی یکدیگر
۴٫ میزان استفاده مناسب از مشارکت مردم و هدایت مردم در زمینه هایی که بر زندگی و سلامت و رفاه تاثیر می
گذارد
۵٫ تامین نیازهاي اساسی(غذا، آب، مسکن و اشتغال براي تمام شهروندان)
۶٫ وجود سطح بالایی از بهداشت (پایین بودنشیوع بیماري ها)
۷٫ دسترسی آسان به امکانات و ارتباطات
۸٫ دارا بودن اقتصاد متنوع،فعال و سازنده
بطور کلی سازمان جهانی بهداشت با این دیدگاه که کلید ارتقا سطح سلامت جامعه را نباید صرفا در بخش بهداشت جستجو نمود،بلکه بخش هاي مختلف اقتصادي،اجتماعی،فرهنگی و مردم در این راستا نقش عمده اي را عهده دار می باشند،برنامه اجرائی و زیر بنائی شهر سالم را با اعمال دو اصل زیر بنیان گذاشت:
اصل اول:مشارکت اجتماعی شهروندان:براي جلب مشارکت ،ابتدا باید زمینه مشارکت یعنی آگاه سازي،جلب اعتماد،طرح مسائل اساسی و مرتبط با زندگی مردم فراهم شود و مردم را از منافع،مسائل،مشکلات و ابعاد و اثرات ان آگاه کرد تا مشارکت انان جلب شود.
اصل دوم:همکاري و هماهنگی بین بخشی:جلب مشارکت و همکاري سازمان ها و دستگاه هاي زیربط،شکل دیگري از مشارکت در این پروژه است.[۱۱]
سازمان جهانی بهداشت مجموعه شاخصهایی را در قالب ۳ گروه عمده شاخصهاي محیطی،اقتصادي-اجتماعی و بهداشتی و به همراه تعداد زیادي متغیر براي شهرهاي سالم مطرح کرده است.که محورهاي اصلی مورد بررسی در این تحقیق نیز شاخصهاي ذکر شده توسط سازمان جهانی بهداشت هستند[۱۲ ]
.۳ مواد و روش تحقیق:
روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوري اطلاعات به دو شیوه اسنادي(کتابخانه اي) و پیمایشی(توزیع پرسشنامه و مراجعه به سازمانهاي مربوطه) انجام شده است.جامعه آماري این مطالعه ساکنین ناحیه ۳ منطقه ۳ شهر مشهد
٣
می باشند که جمعیت این ناحیه حدود ۱۰۹۵۵۹ نفر است.براي بدست آورن نمونه ،از روش نمونه گیري کوکران[۱۳]۱ ااستفاده شد که حجم نمونه بدست آمده شامل ۲۰۰پرسشنامه بود و در مرحله بعد از روش نمونه گیري طبقه اي جهت توزیع پرسشنامه در ۳ محله اصلی این ناحیه استفاده شد.
