چکیده
کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خود و تنوع آب و هوایی در بخشهای مختلف دارای سبکها و معماری های خاص در منطقه می باشد. لذا گونه هایی از معماری های بومی بوجود آمده که بیشتر توجه به اقلیم دارد و عواملی نظیر اقتصاد انرژی و در پی آن به کنترل در آوردن انرژی های طبیعی را در نظر گرفته اند.
جزئیات مورد بررسی در معماری اقلیمی را میتوان به طور کلی شامل مواردی چون جهت گیری بنا، استفاده از باد، تابش، رطوبت و بکارگیری گیاهان در معماری دانست. در این مقاله توجه بیشتر به اقلیم گرم و خشک در شهر شیراز معطوف شده است و این اقلیم را در بناهای مسکونی دوره پهلوی مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله تمامی موارد ذکر شده، در نمونه های موردی، بررسی گشته و به نتایج قابل توجهی دست یافته شد.
آنچه در نتیجه ی این مطالعات بدست آمد حاکی از توجه به اقلیم به خصوص مواردی چون توجه به تابش، جریان هوا و حضور آب در شکل گیری بنا و تلفیق آن با زمین می باشد. با تحلیل و بررسی این ویژگی های اقلیمی در منازل انتخاب شده به راهکارهای نوینی جهت استفاده در معماری معاصردست یافته شد.
کلمات کلیدی: پایداری اقلیمی، عناصر اقلیمی، معماری مسکونی، شیراز، پهلوی
۱
مقدمه
معماری ایرانی دارای سابقه ای طولانی با سبک ها و بناهای منحصر به فرد در طول تاریخ بوده است که در این بناها به پیشینه و سنت و تجربیات گذشتگان تکیه می شده است. از آنجا که این تجربیات گوشه چشمی به آنچه امروز اقلیم و توجه به آن می نامیم داشته است لذا ادامه دادن آن مسیر و الهام گرفتن از آنها و شیوه های به کارگیری این عوامل می تواند سر مشقی برای طراحی در دوران معاصر باشد.
در تاریخ ایران همواره معماری ایرانی به صرفه جویی در زمانسرعت، در ساخت و نتیجتاً مصالح بوم آورد توجه داشته است که این مصالح را جهت ایجاد شرایط مناسب زندگی با راهکار های تجربی خود به کار گرفته اند. این موارد ذکر شده با آنچه در معماری معاصر دیده می شود، دارای تناقض و فاصله می باشد و سبک خاصی را در دوران معاصر بخصوص عصر حاضر نمی توان به آن ها اختصاص داد.
هدف این مقاله این است که با الهام گرفتن و کاربردی کردن شیوه های سنتی ایرانی با استفاده از تحلیل تعدادی بناهای مسکونی در دوره پهلوی این موارد را به معماری امروز القا کند. که انتخاب این دوره ی تاریخی می تواند پل ارتباطی سنت و مدرنیته باشند تا بتوان تفکیکی شایسته را داشت و پس از آن این تفکیک ها را به صورت نوین تری مورد استفاده قرار داد.
پرسش اصلی در این مقاله این است که آیا در معماری مسکونی دوره پهلوی عناصر معماری اقلیمی وجود دارد؟ با توجه به اینکه در معماری موارد مربوط به اقلیم، طبیعت و بکارگیری عوامل طبیعی جهت به خدمت گرفتن طبیعت و تعامل آن با معماری مورد بررسی قرار می گیرد مسئله مورد نظر این است که در معماری این دوره ی خاص آیا این موراد نقشی در شکل دهی به معماری آن دوره داشته اند یا تاثیری بر آن گذاشته اند؟
از این رو به بررسی مولفه ها و پارامترهای اقلیمی که در معماری سنتی ایران تاثیر گذار بوده اند پرداخته شده است.که مولفه های اقلیمی شامل باد، تابش، رطوبت، گیاهان و آب می باشد وتعدادی از پارامترهای اقلیمی چون ایوان، حیاط مرکزی، سطح بازشوها و اختلاف ارتفاع بنا و حیاط نیز در نظر گرفته شده و به تحلیل و بررسی این موارد روی نمونه های موردی پرداخته شده است.
روش تحقیق
در این مقاله ابتدا کلیاتی با استفاده از تحلیل بناهای مسکونی دوره پهلوی که فاصله میان سنت و تجدد را شامل می شوند بررسی شده است تا بتوان جهت طراحی مناسب تراز آن ها استفاده کرد. در این روش تمامی پلان های نمونه ها بررسی شده وعوامل و عناصر اقلیمی در آنها بدست آمد. با بررسی تحلیلی بروی تمام این منازل مسکونی و نحوه ی برخورد آنها با اقلیم به معیارهایی جهت طراحی هر چه بهتر منازل مسکونی در معماری معاصر ایران دست یافته شد.
بررسی مباحث اقلیمی ومطالعات اولیه به روش کتابخانه ای از مقالات و کتب مختلف به دست آمدند.
سوالی که در این تحقیق مطرح است این است که چگونه می توان عناصر سنتی و اقلیمی ایرانی را در دوران معاصر مورد استفاده قرار داد؟
و در پی این سوال اصلی تعدادی سوال فرعی نیز ایجاد می شود که در زیر به چندی از این سوالات اشاره شده است.
پرسش های تحقیق
– آیا در شکل گیری معماری سنتی دوره ی پهلوی ایران عوامل اقلیمی دخیل بوده است؟
– اگر عناصر معماری اقلیمی در معماری سنتی ایران وجود دارد آن عوامل چیست و چگونه مورد استفاده قرار گرفته است؟
۲
– استفاده از چه عوامل سنتی در شکل گیری معماری ایرانی تا دوره حاضر امتداد یافته است؟
– چه عوامل ظاهری که دال بر پایداری اقلیمی است را می توان از معماری سنتی ایران به معماری معاصر وارد کرد؟
– آیا استفاده از عناصر سنتی ایرانی در معماری معاصر مناسب است؟ در غیر این صورت با چه تغییری می توان از آن استفاده نمود؟
پس از مطالعات روی موضوع مورد نظر وتحلیل و بررسی چند نمونه موردی دستیابی به اهداف زیر مورد نظر است :
اهداف تحقیق
– دستیابی به چگونگی معماری اقلیمی و عوامل آن در معماری سنتی ایران در دوره ی پهلوی
– بررسی این موضوع که معماری اقلیمی با چه رویکردی در معماری مسکونی سنتی ایران اجرایی شده است.
– یافتن عواملی که معماری اقلیمی را در دوره ی مورد نظر ایجاد کرده بود مانند باد، رطوبت، تابش و نحوه استفاده از انرژی های طبیعی
– دست یابی به عوامل و راهکارهای رسیدن به معماری اقلیمی و استفاده از آن ها در معماری معاصر ایران که در حال نابودی است.
۱٫ کلیاتی در باب بررسی مولفه ها و پارامترهای اقلیمی وشیوه های برخورد با آنها
عوامل اقلیمی مورد بررسی برای تحلیل خانه های مسکونی مورد نظر شامل خورشید، باد، آب و گیاه، رطوبت و دما،موقعیت جغرافیایی می باشد که تاثیر این عوامل در رویارویی با منازل به اشکال مختلف خود را نشان می دهند.
ایران دارای اقلیم های متفاوت می باشد که در نتیجه ی آن شیوه های برخورد متفاوتی بسته به هر اقلیم جهت تعادل با طبیعت و محیط زیست طبق تجربه ایجاد شده است. در هر اقلیم برای کنترل کردن عوامل طبیعی در برابر دما، رطوبت و تابش اقداماتی انجام می شود.
.۱,۱بررسی مولفه های اقلیمی وشیوه های برخورد با آنها
.۱,۱,۱ خورشید
تابش آفتاب درشهر شیرازدر تابستان هنگام ظهر تقریباً عمودی است ولی در زمستان آفتاب با زاویه کمتری می تابد بنابراین در تابستان شدت تابش زیاد می باشد ولی در عمق نفوذ نمی کند ولی در زمستان شدت تابش کم و در عمق نفوذ می کند. موقعیت آب و هوایی شیراز در ماه های مختلف سال براساس نمودار بیوکلایمتیک اینگونه است که در تمامی شبهای سال شیراز در زیر منطقه آسایش قرار دارد. روزها، فقط در سه ماه فروردین، مهر و آبان درون منطقه آسایش قرار دارد. در اسفند،ب همن و دی و آذر نیازمند تابش خورشید می باشد و در اردیبهشت و شهریور نیاز به سایه و باد وجود دارد .[۲]
.۲,۱,۱ باد
جریان توده های هوایی شهرشیراز به چهار گروه تقسیم می شود:
– بادهای شمالی،که از سیبری به ایران می وزند و بسیار سرد و خشک هستند و باعث برودت هوا در زمستان،به ویژه در مناطق کوهستانی می شود.
۳
– بادهای غربی،که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه به سوی ارتفاعات زاگرس می وزند و جزو بادهای باران آوری هستند که سبب ریزش برف و باران می شوند.این بارندگی از اواسط پاییز آغاز می شود و تا اواسط بهار ادامه پیدا می کند.
– توده های هوای جنوبی،که از عربستان به سوی استان فارس می وزند.این توده ها گرم و خشک اند و سبب افزایش دما در تابستان می شوند.
– بادهای محلی،که از سمت کوهستان به دشت می وزند و عکس این مسیر را می پیمایند.نام یکی از آن ها باد قهره است که در ممسنی در امتداد رودخانه ی فهلیان می وزد .[۲]
بادهای غالب شیراز را میتوان بر اساس نمودار نیز بررسی کرد (شکل ۱و .(۲
شکل :۱ بادهای غالب وحداکثر وزش باد، طبق آمار ایستگاه های سینوبتیک از تاریخ تاسیس [۴]
شکل :۲ نمودار جهت و سرعت باد شیراز [۴]
.۳,۱,۱ رطوبت و دما
استان فارس به علت کاهش ارتفاع و عرض جغرافیایی و نحوه ی استقرار کوه ها میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل پاییز و بهار کم تر است.هوای این ناحیه در زمستان ها معتدل و در تابستان ها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانه ی آن نیز ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر است.
