چکیده
با رشد روزافزون شهر ها و شلوغ تر شدن آنها و استفاده بیش از حد از تکنولوژی و وسایل موتوری ، آلودگی های محیط زیست شهری نیز افزایش می یابد. آلودگی صوتی نیز به یکی از بزرگترین مشکلات شهر های رو به رشد تبدیل شده است . منظر صوتی از جمله مواردی است که اگر در شهر ها به آن توجه شود می تواند منجر به ایجاد کیفیات متفاوت گردد. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیل محتوا به شناخت مفاهیم منظر صوتی شهر از دیدگاه صاحبنظران مختلف پرداخته شده است . بیشترین عاملی که اثر مخرب بر منظر صوتی یک فضای شهری می گذارد ترافیک موتوری است. کاربری هاو فعالیت های موجود در یک فضای شهری همچنین استفاده از عناصر طبیعی و مصنوع و توجه به فرهنگ و رسوم نیز از عوامل موثر در شکل گیری منظر صوتی مطلوب در شهر ها هستند.
واژگان کلیدی
صداهای ناخواسته ، منظر صوتی ، صداهای مطلوب
-۱ مقدمه
با رشد روزافزون شهر ها و شلوغ تر شدن آنها و استفاده بیش از حد از تکنولوژی و وسایل موتوری ، آلودگی های محیط زیست شهری نیز افزایش می یابد. آلودگی صوتی نیز به یکی از بزرگترین مشکلات شهر های رو به رشد تبدیل شده است . این تغییرات فضایی اثرات مختلفی بر روی انسان ، فعالیت و سلامت وی می گذارد. به این دلیل ایجاد کیفیات فضایی در فضای شهری به وسیله ادراک حس شنوایی ( غنای حس شنوایی) به یکی از دغدغه های برنامه ریزان شهری ، طراحان شهر ، کارشناسان محیط زیست و روانشناسان محیطی شده است.
از طرف دیگر آگاهی و درک حس محیطی و به ویژه درک و تجربه ی مکان ، یک بعد اصلی و ضروری طراحی شهری می باشد. از اوایل دهه ۶۰ موضوع ادراک محیط به عنوان مبحث میان رشته ای مورد توجه قرار گرفته است نگرانی های اولیه در مورد تصورات محیط با تحقیق و مطالعه در مورد نماها و معنای محیط برطرف شده است. به کمک مطالعات تجربی که در زمینه » حس مکان « و» محیط های قابل زندگی « در شهر انجام شده علاقه و توجه به مسائل ادراک محیط تقویت گردیده است (کرمونا،.(۸۸ :۱۳۸۵
در طراحی شهری و معماری قوه شنوایی بیش از آنچه که تصور می شود دارای اهمیت است. از راه شنوایی می توان، جهت و فاصله منبع صوتی را تشخیص داد. گذشته از فاصله و جهت صدا، انسان قادر به تشخیص ساکن یا متحرک بودن منبع صوتی نیز هست. (به عنوان مثال صدای اتومبیلی که از جلوی فرد می گذرد). این تشخیص در حقیقت ترکیبی است از تشخیص جهت و فاصله و صدا. شنوایی می تواند همچنین اطلاعات دیگری در اختیار بگذارد که برای درک فضای معماری کمک می کنند. تشخیص جنس و خواص سطح و پوشش، اندازه فضا و اینکه آیا این فضا خالی است یا چیزهایی در آن قرار دارند و غیره. .( هال . (۵۶ .۱۳۷۶
-۲ طرح مسئله
با اینکه حس های انسان به غنای درک محیطی کمک می کند اما غیر از بینایی کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و به خوبی رشد نیافته اند. جان لنگ عقیده دارد توجه به صداهای محیط در محل های خاص می تواند در جهت مثبت افزایش یابد به عنوان مثال استفاده از صدای پرندگان ، حرکت برگ ها و سر و صدای کودکان از این جمله است. او عقیده دارد منظر صوتی و صدای محیط می تواند مانند منظر بصری آن طراحی و تنظیم گردد و این کار از طریق انتخاب مصالح نماها و بدنه های فضا و همچنین طبیعت اشیای موجود در فضا صورت گیرد. ( لنگ ، ( ۲۲۷: ۱۹۹۴ صداهای مثبت و زیبا در محیط مانند صدای آبشار و فواره می تواند صداهای ناموزون مانند ترافیک را بپوشاند. ( کرمونا ، (۱۶۹ :۲۰۰۳ با اینکه حس های انسان به غنای درک محیطی کمک می کند اما غیر از بینایی کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و به خوبی رشد نیافته اند.در اکثر فضاهای شهری ما این صداها با صدای ترافیک پوشش یافته اند و صداهای طبیعی موجود در محیط به گوش نمی رسند یا رو به انقراض اند.
-۳ ادراک و احساس
در طراحی فضای شهری باید به این مساله توجه داشت که از حواس مختلف برای درک فضا بهره جست ، به طوری که طراحی فضای شهری برای درگیر ساختن حس های مختلف باشد بدین طریق که نه تنها حس بینایی بلکه حس شنوایی ، بویایی و حتی لامسه را نیز بر انگیزاند. با توجه به اهمیت شناخت جنبه های مختلف دو مفهوم ادراک و احساس در طراحی منظر صوتی شهر ابتدا به شناخت و تعریف مختصری از این دو می پردازیم .
ادراک در روانشناسی امروز به معنای “فرایند ذهنی یا روانی است که گزینش و سازماندهی اطلاعات حسی و نهایتا معنیبخشی به آنها را به گونهای فعال به عهده دارد.“
به عبارت دیگر، پدیده ادراک فرایندی ذهنی است که در طی آن تجارب حسی، معنیدار میشود و از این طریق انسان روابط امور و معانی اشیا را درمییابد .
مراحل ادراک : گزینش ، سازماندهی ، معنا بخشی . این عمل به اندازهای سریع در ذهن آدمی صورت میگیرد که همزمان با احساس به نظر میرسد. در این عمل، تجارب حسی، مفاهیم و تصورات ناشی از آن، انگیزه فرد و موقعیتی که در آن ادراک صورت میگیرد دخالت میکنند.(ایروانی، ۱۳۹۰، (۱۰
احساس فعالیت گیرندههای حسی است که در پی تحریک بیرونی( یا درونی )و تاثر عضو حسی صورت می گیرد. احساس ارزش شناختی نداشته و به گونه ای منفعل حاصل می گردد و اساسی کاملا فیزیولوژیک دارد ( ایروانی ، ( ۱۳۹۰ ورفتارناشی از آن صرفا به صورت بازتاب انجام میگیرد.
شنوایی در انسان یکی از مهمترین حواس اوست ، زیرا همراه با زبان در ایجاد ارتباط اجتماعی ، نقش بارزی دارد. ( ایروانی، ۱۳۹۰ )شنوایی عمده ترین حسی است که ارتباط اجتماعی انسان را برقرار می کند حسی است که بعد از بینایی بیشترین اطلاعات یا موثرترین اطلاعات را از محیط و فضای پیرامون اخذ نموده و در ادراک انسان از محیط ایفای نقش می کند . ( نقی زاده ، ( ۱۳۹۰ در حالی که ادراک بصری با آنچه پیش روی ما است سرو کار دارد، ادراک شنوایی با تمامی فضایی که ما را احاطه کرده سرو کار دارد، هیچ گونه مرز مشخصی ندارد و بر فضا تاکید دارد. شنوایی به لحاظ اطلاعاتی ضعیف است ولی به لحاظ احساسی قوی. ما کاملا به وسیله صداهایی مانند فریاد، موسیقی، رعد و برق، صدای جریان آب و حرکت برگها در باد برانگیخته میشویم.
اطلاعاتی که انسان از طریق حس شنوایی از محیط دریافت نموده و بر چگونگی ادراک او از محیط تاثیر دارند عبارت اند از :
❖ اصوات ناشی از وجود پدیده های طبیعی :
حرکت هوا (باد) با سرعت و جهات مختلف ، صدای رعد ، صدای حیوانات و آوای پرندگان
