مقدمه
اقتصاد
روستايي شامل تمام فعاليتهاي اقتصاد کشاورزي و غير کشاورزي در
مناطق روستايي است. از آنجايي که هدف غايي علم اقتصاد تامين مواد غذايي و رفاه
عمومي تلقي مي شود، لذا بررسي وضعيت و چگونگي انجام فعاليتهاي کشاورزي در اقتصاد
روستايي کشور از اهميت زيادي برخوردار است. چرا که در شرايط فعلي، کشاورزي مهمترين
فعاليت اقتصادي در اغلب روستاهاي ايران بوده و لازم است به عنوان محور برنامه هاي
توسعه قرار گيرد. محوريت کشاورزي و روستا در برنامه هاي توسعه به اين معني است که
از بخشي نگري محض پرهيز شده و مناطق روستايي به عنوان مکانهاي توليدي مورد توجه
جدي قرار گيرد و همه بخشهاي اقتصادي در راستاي تحقق اهداف توسعه ملي، به صورت
هماهنگ و مکمل عمل کنند.
محدوديت زمين و عوامل توليد از يک سو و
افزايش جمعيت از طرف ديگر، بازدهي توليدي زمين را کاهش داده و اقتصاد نواحي روستايي
را ناپايدار ساخته است. افزايش نياز کشور به مواد غذايي، لزوم توسعه هماهنگ نواحي
روستايي به منظور ايجاد تعادلهاي منطقه اي ، محدوديت هاي منابع توليد در نواحي
روستايي، محدوديت سرمايه و نيروي انساني متخصص، عقب ماندگي تکنولوژيک و الگوهاي
توسعه تمرکزگرا از عمده چالش هاي محيطي ، اقتصادي و اجتماعي نواحي روستايي در دهه
آينده تلقي مي گردد. راهکار لازم براي رهايي از چالش هاي مذکور شناخت قابليت ها و
محدوديتهاي نواحي روستايي؛ تنوع بخشي به اقتصاد روستايي و رواج فعاليتهاي جديد
است. اين راهکار مي تواند وابستگي اقتصاد روستايي به اقتصاد کشاورزي را کاهش دهد.
چرا که اقتصاد کشاورزي در ايران به شرايط محيطي و اقليمي وابسته بوده و نوسانات
اقليمي در درآمد کشاورزان بسيار موثر است. افزايش توليد و درآمد ، مديريت منابع
توليد و از بين بردن فقر در نواحي روستايي از مهمترين وظايف برنامه ريزان اقتصاد
روستايي است.
کتاب حاضر با جهت گيري در موارد فوق تدوين
گرديده و اميد است بتواند با شناخت دقيق ابعاد و چالشها اقتصاد روستايي، راهکار هاي
لازم در جهت بهبود وضع موجود ارائه نمايد. جهت گيري اصلي کتاب آشنايي دانشجويان و
مطالعه کنندگان با مسائل اقتصادي نواحي روستايي است. مطالعه اي کتاب براي
دانشجويان در دروس؛ اقتصاد روستايي، توسعه و برنامه ريزي روستايي توصيه مي گردد.
فهرست مطالب
فصل اول : مباني اقتصاد روستا
موضوع علم اقتصاد 9
رابطه اقتصاد و جغرافيا .... ..12
موضوعات علم اقتصاد ......17
اقتصاد
توليد کشاورزي
................................................................................................20.
بنيان اقتصادي ..22
بنيان هاي اقتصادي اجتماعي جامعه 22
نظام اقتصادي 24
انواع نظامهاي اقتصادي 25
سازمان فعاليتهاي اقتصادي 31
عوامل توسعه اقتصادي روستا 35
جمعيت 36
سرمايه و سرمايه‌گذاري 38
ابداعات 40
مبادلات بين‌المللي 41
رشد جمعيت و توسعه
اقتصادي 42
رشد جمعيت و توسعه
اقتصاديدر روستا 44
موانع توسعه اقتصادي روستا 46
دورهاي باطل فقر 47
نرخ ناچيز تمركز
سرمايه 48
موانع اجتماعي
فرهنگي 49
تنگناههاي كشاورزي 50
كمبود نيروي
انساني متخصص و ماهر.. .51
مفاهيم و اصطلاحات پايه در
اقتصاد روستايی.............................................................52
فصل دوم : كشاورزي واقتصاد روستايي
اقتصاد روستايي
........................................................................................................59
كشاورزي
و اقتصاد ملي 60
كشاورزي و توسعه روستايي 66
چالش‌هاي عمده توسعه روستايي 71
كشاورزي و توسعه اقتصادي روستا 79
فرايند توليد در بخش كشاورزي 77
مهاجرت و اقتصاد روستايي 81
سياستهاي تحول اقتصاد روستايي 83
نقش دولت در اقتصاد روستايي و
كشاورزي 86
ضرورتهاي دخالت دولت در بخش كشاورزي..............................................................87
علل عقب ماندگي اقتصادي نواحي روستايي 88
علل دروني 90
ـ بالا بودن نرخ رشد
جمعيت 90
ـ عدم دسترسي به امكانات عمومي: 92
ـ غلبه داشتن
كشاورزي سنتي به عنوان
مهمترين بخش اشتغال و توليد 92
ـ محدوديت منابع توليد 93
ـ عدم وجود قوه خلاقيت و ابتكار 94
ـ كمبود سرمايه و
كالاهاي سرمايه‌اي 94
ـ كوچكي، تعدد
وپراكندگي قطعات زراعي 95
عوامل بيروني ....98
ـ دو گانگي چند
گانگي اقتصادي كشور 98
ـ عقب ماندگي
تكنولوژي 99
ـ نابرابري 100
- درآمد - هزينه خانوار شهري و روستايي.... ........103
ـ الگوهاي توسعه .105
- قوانين و مقررات و اثرات اقتصاد
سياسي........................................................................................106
نقش مسكن در اقتصاد روستايي 109
تاثير فعاليت اقتصادي بر روي اشكال مساكن 110
سازمانهاي مديريتي روستا 115
توسعه نظام دانش و
اطلاعات كشاورزي .............................................................................................111
فصل سوم : بنيانهاي
اقتصادي روستا
منابع
و عوامل توليد بخش كشاورزي ..118
زمين 118
تقسيم بندي اقتصادي زمين 130
آب 125
پائين بودن راندمان آبياري 142
اقتصاد آب در مناطق روستايي 144
عرضه اقتصادي آب 144
تقاضاي آب 145
نيروي انساني 149
راهبردهاي بكارگيري نيروي كار مازاد 155
اشتغال و بيكاري در مناطق
روستايي 156
اشتغال در مناطق روستايي 158
وضعيت اشتغال و تحولات آن در بخشهاي مختلف اقتصادي 162
ساخت آموزشي شاغلين بخش كشاورزي 168
سرمايه 170
نقش سرمايه در بخش كشاورزي 170
اهميت تمركز سرمايه در مناطق روستايي 173
منابع تامين سرمايه 175
- منابع مالي رسمي 176
منابع مالي غير
رسمي 188
زمينه هاي سرمايه گذاري در روستا 193
نقش سرمايه به عنوان يك عامل توليد 194
سرمايه‌گذاري در جهت توسعه و بهبود استفاده از منابع آب و
زمين 192
سرمايه‌گذاري در زمينه‌هاي نيروي انساني و تحقيقات 199
نقش بازاريابي در اقتصاد روستايي 209
بازاريابي محصولات كشاورزي 209
عمليات بازاريابي .....212
عوامل بازار 215
شيوه بررسي اقتصاد روستا
.....................................................................................226
فصل چهارم صنايع روستايي
صنايع روستايي، تعاريف و ويژگيها 220
خصوصيات و ويژگيهاي صنايع روستايي ..............................................................................................222
صنايع روستايي در
ايران
....................................................................................223
توسعه صنايع روستايي با هدف توسعه روستايي 228
توسعه صنايع روستايي با هدف
توسعه بخش كشاورزي..............................................................231
تعريف صنايع روستايي در ايران 242
نواحي صنعتي روستايي 245
مزاياي ايجاد نواحي
روستايي .................................................................................
246
موانع توسعه صنعتي روستاها 248
