چکيده:
انسان، موجود آراسته به خرد،توانمنداست تامرزهای انديشه رادرنوردد،جهانی رابه خدمت خويش گمارد وبه مرتبه خليفه اللهی راه يابد.دراين ميان رسالت کسانی که وظيفه تعليم وتربيت اورابر عهده دارند تا به سرچشمه فضيلت رهنمون گردد بسيارسنگين است. نهادآموزش و پرورش باسرمايه های بی بديل که دراختياردارد،بازتابان علم،اخلاق و ارزش برای افراد است.بنابراين لازم است که تمامی تلاشهابه اصلاح ماهيت ونحوه عملکرداين سازمان به منظوردستيابی به شيوه های مطلوب فراگيری معطوف گردد.
استاندارد سازی نيروی انسانی درآموزش وپرورش گامی موثروارزشمنددرراه رسيدن به اين هدف می باشدوکارآمدترين روش دستيابی به استانداردها،بهره مندی ازراهکاريي است که دين مقدس اسلام ارائه می نمايد.
سخن آغازين:
انسان يگانه وجودقابل درهستی(۱) وصاحب مقام عقل،خاسته ازوجودواجب وبازرونده به سوی اوست.(۲) احدی الثقلين وسرچشمه علم ومعرفت ازاوتجلی می يابد(۳) ونمايشگربرترين و کاملترين وجودهستی است.تحقق بخش فلسفه آفرينش(۴) ،زبده وعصاره عالم ودرخوددارنده جهان ماده ومعنی است،خزانه علوم ومظهرتام«علم آدم الأسماءکلها»(۵) ودارای مقام جانشينی الهی.(۶)
واين انسان کمال خواه است وکمال دوست،پاک نهادوگريزان ازآلودگی ها،ضابطه پذيرو قانونمند،يادگيرنده وتربيت پذير،راه جوی،راه رو وراهبرخواه،جويای معرفت وپويای راه فلاح ورستگاری.
اونفخه ای ازروح خداونداست(۷) بااستعدادی وافروتوانمندی های گوناگون که بارسنگين امانت پروردگاررابردوش دارد.(۸)
انسان دارای مشخصه اراده واختيار(۹) است که ازجانب خداوندسبحان به اوافاضه شده ودر پرتواين اين موهبت الهی بابهره مندی ازنيروی انديشه درمسيرترقی وتکامل قدم نهاده وبا اراده قوی نيروهای خدادادی راکه دروجودش خفته ونهفته است به خيزش وا می دارد.اودراين جهان برای به بارنشاندن استعدادبی پايان خودزمان چندانی دراختيار ندارد. بنابراين توجه به اووآنکه اورامی پرواندبسيارضرورمی نمايد.
هيچ بخردی برخودروانمی داردکه دراين مهم به ديده ترديدبنگرد،همگی مامعترفيم که افراد بشربسيارتواناتروکاراترازآنندکه رخ می نمايانند.
هرانسانی درگذران عمرخودپاره قابل توجهی ازآن رادرمدرسه به سرمی بردونهادی مقدس ووالابه نام آموزش وپرورش عهده دارتعليم وتربيت اومی باشدتادرجه درجه پلکان معرفت رادرنوردد؛ به رشدوبالندگی دست يافته ونهال آدميتش برومندگردد.اين نهاد با طيف وسيعی ازانسانها درقالب کودک،نوجوان وجوان با استعدادهای وافر وسرشارمواجه است که توانمندنددرپرتوتعاليم معلمان وادب پروران شايسته وفرهيخته سرنوشت جديدی را برای جامعه وتاريخ خودرقم زنند.
مسئوليت نظام آموزش اسلامی آن است که نيروهای لازم رابه منظوررساندن جامعه به هدف انبياء تربيت نمايد.مسلماً برای رسيدن به اين هدف بايستی دستورالعملهايی ارائه شود که برپايه ديدگاه مکتب وحی وآموزه های پيامبراکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) وسخنان گوهرمندمعصومين(علیه السلام) باشد که به انسان به عنوان موجودی الهی نظرمی افکنند.
درباره استانداردمنابع انسانی به ويژه درنظام تربيتی جمهوری اسلامی ايران سخن بسيار است.اين نوشتارمی کوشدتاباتأکيدبرنگرش انسان شناختی اسلام ضرورتهايی راکه در تدوين استانداردهای منابع انسانی کشوربايسته توجه است خاطرنشان کند.
به نظرنگارنده اصول استانداردهای آموزشی وپرورشی رامی توان ازدرون متون دينی به دست آورد.استانداردهايی که قلمرووکاربردی بسيارگسترده دارند،نيازبه تصحيح وبازنگری ندارند،زيراکه مصون ازخطاواشتباه اند.البته نيازمندشکوفايی وزنده گردانيدن می باشندو اگرتلاش دست اندرکاران تعليم وتربيت چون نهادآموزش وپرورش، خانواده، حکومت و جامعه درقالب همين اصول باشدارائه استانداردمناسب برای هرمنطقه ازکشور اسلامی با تنوع زيست محيطی وفرهنگهاوتنوع نيازهاوتهيه ابعادکميتی واستانداردهای کالبدیدرهرمکان کاردشواری نخواهدبود.
درپايان به برخی ازاين اصول استانداردی اشاره خواهدشد.
استانداردهای منابع انسانی:
استاندارد(۱۰) به مفهوم معيار،مقياس،قاعده،ابزاريامدل سنجش واستانداردسازی به معنای سنجش وقياس،به صورت اسم وصفت استفاده می شود.(۱۱)
همچنين به معانی:سطح کيفيت،سطح ويژه کيفيت،وسيله ای که برای تست کردن واندازه گرفتن به کارمی رود،آنچه که به صورت يک قاعده صحيح ازطرف عموم پذيرفته شده و همه چيزمی بايست مانندآن شود،می آيد. (۱۲)
منابع انسانی رادرساده ترين بيان می توان باشاخص هايی چون:سرمايه انسانی،مهارتها، عملکرد،تخصص،فکروانديشه کارکنان واعتبارهرسازمان تعبيرکرد.
استانداردمنابع انسانی درواقع به مفهوم الگوومنش برگزيده برای انديشه،رفتاروعملکرد انسان درسازمان وروش صحيح تعامل وبرخورداودرمناسبات وروابط انسانی است که در قالب مجموعه ای ازبايدهاونبايدها،همسووهماهنگ بااهداف وارج نهاده های هرجامعه ونظام طرح ريزی می شود.
هرنظام وسازمانی برپايه مبانی،سياستهاوديدگاههای خودوباتوجه به سرمايه انسانی که دراختياردارداستانداردهايی رابرای نيروهاوکارکنان خوددرنظرمی گيردکه افراد می بايست آنرابه مثابه مدل ونمونه ای سرمشق خودقراردهند.
دررويکرداسلامی هدف ازارائه وتدوين استانداردهای منابع انسانی رسيدن ورساندن انسان به اوج معرفت ونيک سرشتی است که تمامی اهداف وآرمانهاوعملکردهابدان سو بازگشت می کند.
درلسان اهل بيت(علیه السلام) الگوی انسان استاندارديااستانداردانسانی چنين بيان می شود:«انسان کامل وخوب کسی است که هوای نفس خودراتابع امرخداوندقراردهدونيروهايش را درراه رضايت خداصرف کند.ذلت وخواری همراه باحق راازعزت درراه باطل نزديکتربه عزت ابدی بداند،چنين انسانی بهترين انسان است پس به اوتمسک جوييدوبه راه وروش او اقتدا کنيد.»(۱۳)
انسان شناسی پيش نيازاستانداردسازی منابع انسانی:
انسان وابعادوتجليات وجودی او،هويت واقعی ورازهای نهفته دراوبه عنوان محوری ترين بحث درمباحث منابع انسانی بايسته واکاوی وبررسی است: «کوشش اساسی وتمرکزقوای دماغی يک محقق درتحليل وبررسی انسان درهرقلمروزندگی که باشدمتوجه خود «من» آن انسان است که موردتحقيق قرارگرفته است.اگرمحقق توانست وضع وموقعيت واقعی انسان موردبررسی خودراکشف کند، نود درصدکارخودراانجام داده است.ده درصدديگررامی تواندبدون زحمت زياددرک و دريافت نمايدوبالعکس.مادامی که محقق ازکشف جوهروپديده های بنيادين«من»انسان ناتوان بوده باشدهراندازه هم که معلومات اودرباره بيرون از«من»مفروض فراوان بوده باشد نخواهد توانست نظرقاطعانه ای رادرباره اوابرازنمايد.»(۱۴)
هرگونه تصميم گيری درباره انسان،شناخت عوامل موثردرتوانمندسازی،همچنين موانع توسعه وی،مستلزم تحصيل شناخت کامل ازاوست وبدون درک ابعادوجودی انسان هرگز نمی توان برنامه ای منظم برای استانداردسازی سرمايه انسانی درسازمانهامدون نمود.
مفاهيمی چون توسعه منابع انسانی،رهبری،وجدان کاری،کنترل ونظارت نيروی کار،افزايش بهره وری،افزايش خلاقيت وابتکار،بهبودمداوم،افزايش تعهدکارکنان،دخيل بودن افراد،همه و همه بدون درنظرگرفتن شخص انسانی ونيازهای اساسی اوقابل فهم نخواهدبود.
منابع انسانی آموزش وپرورش:
منابع انسانی درهرسازمان ونهادی ازجايگاه ويژه ای برخورداراست وبه عنوان بارزترين و اصلی ترين عامل موثردرکارآيی واثربخشی فرآيندهاودرنهايت رشدوتوسعه سازمانی موردتوجه است.به ويژه سازمان آموزش وپرورش که به عنوان بخش اساسی ميراث فرهنگی کشور،ارتباط مستقيم باتعقل وانديشه انسانهاداشته ووظيفه انتقال آموزه های تربيتی،ارزشهاوهنجارهای اجتماعی وارتقاء سطح مهارتهاودانش مردم رابه عهده دارد.
نيروی انسانی آموزش ديده درآموزش وپرورش هم نهاده ای درجريان تعليم وتربيت وهم ستانده اين جريان برای سايرعملکردهای توليدی وخدماتی جامعه است،کمبودنيروی کار ماهرومتخصص ازموانع مهم رشدوتوسعه اقتصادی درکشورهای درحال توسعه است که می توان بابرنامه ريزی صحيح آموزشی اين کمبودراپيش بينی کرده واقدامات لازم به منظوررفع آنراتدارک ديد.(۱۵)
سرمايه انسانی محوربسياری ازتحقيقات دراقتصادآموزش وپرورش است.اين مفهوم در سايرشاخه های اقتصادنيزکه درمواردی بااقتصادآموزش وپرورش وجه اشتراک دارند مطرح بوده ودرتحليل سياستهای بازاروبه کارگيری شاخصهای اکتساب وتوزيع درآمد مورداستفاده قرارمی گيرد.(۱۶)
مطالعات تطبيقی:ضرورتها وچالشها:
درمطالعات وبررسی های تطبيقی که به منظوردستيابی به استانداردهاصورت می گيرد سزامندآنکه الگوهای ارائه شده ازسوی ديگران رامحک زده وباشناسايی نقطه های جدايی وپيوندبرخوردفعالانه وگزينشی داشته باشيم،زيرااگرچه برخی ازاستانداردهابراساس نيازهای مشترک تمامی انسانها بوجودآمده امابسياری ازآنهاوابسته به تعاريف خاص آنها درهرکشورمی باشد که با تعريف آن درکشورديگرمتفاوت است.(۱۷)
مهمترآنکه بسياری ازشاخص هايی که ديگران درنظرداشته انددرراستای نيازهای ويژه فرهنگ ونظام اقتصادی وسياسی حاکم برآن کشورهاست وچه بساالگوگيری ازآن مارا گامهابه قهقرابرگرداند.
مثلاً: نظامی که انسان راموجودی مادی می پنداردوصرفاً وی رابه عنوان ابزاری در خدمت سازمان می شناسدوهيچ توجهی به نيازهاوآرمان های معنوی وباورهای وی ندارد،تنها دربستراجتماعی وفرهنگی خاص خودمفهوم می يابدونمی تواندمدلی کارآمد برای تدوين استاندارددرنظام آموزش اسلامی باشد.مسلماً همخوانی باچنين نظامی در تدوين استانداردهای منابع انسانی چالش برانگيزخواهدبود.(۱۸)
به منظوردرک بهتراين مطلب مقايسه ای مفهوم شناختی ميان دونظام آموزشی اسلام و غرب داشته ونقطه های جدايي آن دورابرجسته می نماييم.
نظام آموزشی اسلام:
نظام تربيتی اسلام نظامی مستقل است وبخش عمده فلسفه اسلام رافلسفه آموزش و پرورش تشکيل می دهد.تکنيکهای تعليم وتربيت اسلام درکليه معارف اسلامی پراکنده است. آموزش وپرورش اسلامی دارای اصول،مبانی ومتدمشخص ومخصوص به خوداست وبر اساس متافيزيک واعتقادبه اصول دين وپايه های انسانيت استواراست.توحيدونزديکی به خداوجلب رضايت او،رعايت وجدان ورعايت حقوق سايرافرادوعشق وعلاقه به ديگران پايه های اصول معنوی سيستم آموزش دراسلام می باشدکه منطق وتعقل،احساس وتجربه ازمشخصات آن است.(۱۹)
درنظام آموزش اسلام مقصودازتعليم وتربيت آن است که زمينه ای مناسب برای رشد جسمی،روحی وعقلی کودکان فراهم آيد ومهمترين وظيفه سازمان آموزش وپرورش به عنوان متولی تعليم وتربيت،پرورش بنده صالح است.
دانش آموزدرمدرسه اسرارورموزحاکم برجهان رامی آموزد تا نيک وبد راازهم باز شناسد،غرايزوقوای درونی خودراتعديل کند.شخصيت خودرادرابعادروحی،عقلی واجتماعی رشد داده وهويت واستقلال فرهنگی خودرابازيابد.
نظام آموزشی غرب:
نظام آموزشی غرب برپايه اقتصاداستواراست وهرگونه تصميم گيری نظامهای آموزشی زيرنظردنيای اقتصادمی باشدوآموزش درخدمت پيشبرداهداف سرمايه داری است.
