بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی، مهارت های اجتماعی و تعامل رفتاری و عاطفی دانش آموزان

قسمتهایی کوتاه از متن:

چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسي رابطه بين ویژگی های شخصیتی، مهارت های اجتماعی و تعامل رفتاری - عاطفی دانش‌آموزان دوره راهنمایی است. روش پژوهش از نوع همبستگي است. نمونه آماری شامل 354 دانش آموز (171 پسر و 183 دختر) بود که به روش خوشه‌اي چند‌مرحله‌اي تصادفي انتخاب شدند. برای سنجش متغیرهای پژوهش از پرسشنامه شخصیتی گلدبرگ، پرسشنامه مهارت های اجتماعي ماتسون و پرسشنامه تعامل رفتاری – عاطفی دانش آموز استفاده شد. داده ها با محاسبه ضريب همبستگي پيرسون، تحلیل رگرسيون چند‌گانه به شيوه همزمان و آزمون تحليل واريانس دو طرفه  تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان داد که تنها بعد توافق پذیری به صورت مثبت قادر به پیش بینی مهارت های اجتماعی مناسب می باشد. ابعاد ثبات عاطفی، وظیفه مداری و برونگرایی  نیز به صورت مثبت و معنادار قادر به پیش بینی رابطه با همسالان می باشند. از آن طرف فقط متغير وظیفه مداری  به طور مثبت و معنادار قادر به پیش بینی تعامل رفتاري بود و هر یک از ابعاد ثبات عاطفی، وظیفه مداری و توافق پذیری نیز تعامل عاطفي را به صورت مثبت و معنادار پيش‌بيني  کردند. یافته های مطالعه حاضر در پرتو سایر پژوهش های مرتبط و ارائه پیشنهادهایی برای انجام پژوهش های بیشتر، مورد بررسی قرار گرفت.


مقدمه
هر انسانی آمیزه ای از سه ویژگی نوعی، فرهنگی و فردی است که مجموعا کلیت منحصر به -فردی را تشکیل می دهد که مورد توجه روانشناسی شخصیت است. کلی بودن مفهوم و پیچیدگی آن، موجب شده است که واژه شخصیت به شیوه های مختلفی تعریف شود (گروسی فرشی، 1380). از نظر آلپورت ، شخصیت سازمانی پویا از نظام های روانی و جسمانی است که در درون فرد قرار دارد و ویژگی های فرد، رفتار و اندیشه او را تعیین می کند (پروین، ترجمه کدیور، 1381). شلدون  نیز پویا بودن شخصیت را در تعریف خود مطرح کرده و می-گوید، سازمان یافتگی پویشی جنبه های ادراکی، عاطفی، انگیزشی و بدنی فرد را شخصیت گویند (سیاسی، 1371، به نقل از خرمایی، 1385). میلین  (1995، به نقل از رانکین ، 2005) شخصیت را این گونه تعریف می کند: الگوی پیچیده از ویژگی های روانشناختی شکل گرفته که قسمت بزرگی از ناخودآگاه فرد هستند و نمی توان آنها را به آسانی از بین برد و خود را به صورت غیرارادی در عملکردهای مربوط به یک موقعیت نشان می دهند. از نظر اتکینسون ، اتکینسون، اسمیت، داریل جی، نولن- هوکسما (1381) نيز شخصیت الگوهای معینی از رفتار و شیوه های تفکر است که نحوه ی سازگاری شخص را با محیط تعیین می کند.
رویکرد این پژوهش در ارزیابی ویژگی های شخصیتی، رویکرد صفت  است. رویکرد صفت معتقد است که «صفات»، الگوهایی از اندیشه، عواطف و رفتار را شامل می گردد که باعث می شوند افراد با یکدیگر متفاوت باشند و این الگوها در طول زندگی ثابت هستند (کوستاو و مک کری ، 1990). ارائه دیدگاه  صفت، پیشرفت مهمی در حوزه روانشناسی شخصیت محسوب می شود زیرا ارزیابی های گروهی را در سنجش شخصیت میسر ساخت. تا اواخر دهه 1930 توافق اندکی بین روانشناسان و نظریه پردازان شخصیت در مورد روش های ارزیابی و اندازه گیری شخصیت وجود داشته است. در دهه 1940 نظریه های چند صفتی و روش های ارزیابی گروهی در شخصیت توسعه می یابد و با ارائه نظریه هایی مانند نظریه ی 16 عاملی کتل ، سه عاملی آیزنک  و در نهایت رویکرد پنج عامل بزرگ شخصیت  یا پنج بزرگ ، پیشرفت مهمی را در نظریه های شخصیتی و روش های اندازه گیری آن به  وجود می آورد.
مدل پنج عامل بزرگ شخصیت در سال های اخیر به عنوان رویکردی پرطرفدار و قدرتمند برای مطالعه ویژگی های شخصیتی مورد توجه بسیاری از روانشناسان قرار گرفته است. این مدل بر این باور استوار است که انسان موجودی منطقی است که می تواند شخصیت و رفتار خویش را توضیح دهد (کوستا و مک کری، 1998). بر اساس این نظریه انسان موجودی است که روش زندگی خود را درک می نماید و توانایی تجزیه و تحلیل کنش-ها و واکنش های خود را دارد (مک کری و کوستا، 1996). دیگمن و آینویی  (1986) می-گویند، اگر تعداد زیادی مقیاس درجه بندی برای سنجش شخصیت مورد استفاده قرار گیرد و اگر گستره مورد سنجش این مقیاس ها بسیار وسیع باشد توصیف شخصیت را می توان به  وسیله پنج عامل قوی توضیح داد. این پنج عامل اغلب با عناوین روان نژندی (N)، برون-گرایی  (E)، گشودگی  (O)، توافق پذیری  (A) و وظیفه مداری  (C) معرفی می شوند. این عوامل نه تنها در مقیاس های درجه بندی فرد به وسیله دوستان یافت شده است (تاپس و کریستال ، 1992/1961) بلکه در مقیاس های گزارش ویژگی ها به وسیله خود افراد (سادویسر ، 1997)، در پرسشنامه نیازها و انگیزه ها (کوستا و مک کری، 1988) و در نشانه-شناسی اختلال شخصیت (کلارک و لیویزلی ، 1994) هم یافت شده اند. لذا به نظر می رسد بیشتر آنچه روانشناسان با اصطلاح شخصیت توصیف می کنند، در مدل پنج عامل شخصیت خلاصه شده است.
کملمیر، دنیلسون و باستین  (2005‏) بر این باورند که هر فرد برای ورود به اجتماع و در نتیجه رویارویی با موقعیت های گوناگون و افراد مختلف (از نظر فرهنگی، اقتصادی، طبقه اجتماعی و . . .) به ابزارهایی مانند ساختارهای روانی و ویژگی های شخصیتی مجهز است؛ ابزارهایی که می توانند در مقابله با رویدادهای مختلف زندگی به وی کمک کنند. این ساختارهای روانی نه تنها تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند خانواده، اجتماع، گروه همسالان و غیره قرار دارند، بلکه این عوامل را نیز تحت تاثیر قرار می دهند (باری، لاکی و ارهک ، 2007). پژوهشگران همواره به تاثیر این مؤلفه ها بر متغیرهای موجود در زندگی افراد مانند عملکردهای اجتماعی، تحصیلی، بین فردی و . . . توجه کرده اند (ویلسون، روهلز، سیمپسون و تران ، 2007؛ داروس، هانزال و سگرین ، 2008).
 به علاوه، در دنیای امروز، فلسفه تعلیم و تربیت بر این اساس بنا شده است که تمامی جنبه های شخصیت فرد پرورش یابد، به این صورت که برای داشتن انسانی سالم، خلاق و مفید در جامعه لازم و ضروری است که همگام با توسعة قوای فکری و عقلی فرد، قوای اجتماعی و عاطفی او هم پرورش یابد. یکی از مهم ترین عوامل سازگاری شخص با محیط، مهارت های اجتماعی اوست. مهارت های اجتماعی عاملی بنیادی در شکل گیری روابط، کیفیت تعاملات اجتماعی و حتی سلامت روانی فرد است (های، 1994؛ پارکر و آشر ، 1987). ماتسون  (1990) معتقد است مهارت های اجتماعی رفتارهایی هستند که رشد آنها می تواند در روابط افراد از یک سو و بهداشت روانی آنان و نیز عملکرد مفید آنان از سوی دیگر تاثیرگذار باشد.
رشد و اعتلای اجتماعی در سایه مهارت های اجتماعی حاصل می شود که نتیجه آن سازگاری و برقراری ارتباط سالم و صحیح کودکان و نوجوانان با اطرافیان است. بنابراین مطالعه دقیق، برنامه ریزی اولیه، هدف گذاری صحیح و تلاش مستمر برای تقویت آن ضروری است.
علاوه بر این، شخصیت نه تنها در بعد فردی و اجتماعی تاثیرگذار است، بلکه در بعد آموزشی و تعاملات دانش آموزان در مدرسه نیز اثربخش می باشد. فرض زیربنایی این است که مشارکت فعّال دانش آموزان در نتیجه رفتارها و عواطفی نظیر عمل، پشتکار، علاقه و لذت است که منعکس کننده ویژگی های شخصیتی آنان می باشد. پژوهشگران دریافته اند که پیشرفت تحصیلی که در نتیجه تعامل رفتاری و عاطفی دانش آموز حاصل می شود تنها پیامد هوش فردی یا امکانات سخت افزاری موجود در محیط نیست بلکه جنبه های روانشناختی افراد مانند رگه های شخصیت و سبک های یادگیری نیز نقش مهمی دارند (بوساتو، پرینس، الشات و هامکر ، 2000‏). برای مثال، کتل (1978، به نقل از اینفانته، سانچز و رودریگز ، 2001) عنوان می کند که در گستره موفقیت آموزشی، نقش شخصیت فراتر از نقش هوش است. افزون بر این، نظام آموزش و پرورش بسیاری از کشورها سنجش روانی و به خصوص ارزیابی شخصیت افراد را در مقاطع مختلف مدنظر قرار داده است تا بتواند آنان را در موقعیت های مختلف تحصیلی به خوبی هدایت کند.
چگونگی ایجاد این ویژگی و به بیانی دیگر تعامل رفتاری و عاطفی دانش آموز در فعالیت-های کلاسی یکی از دغدغه های اصلی روانشناسان فعّال در این حوزه است. عوامل مختلفی تعامل رفتاری - عاطفی دانش آموز را تحت تاثیر قرار می دهند که از جمله آنها می توان به ویژگی های شخصیتی دانش آموزان اشاره کرد.
مشارکت دانش آموزان در فعالیت های علمی، اغلب به صورت تعامل رفتاری - عاطفی توصیف می شود که مستقیما به فرایند یادگیری مرتبط است. برای مثال، به زمان کارکردن یا مشارکت در فعالیت های یادگیری سازمان یافته و ماهیت تعامل دانش آموزان با مربیان یا همسالان مربوط می شود (فین، پانوزو و آخیلس ، 2003) که هر دو گونه مشارکت با پیشرفت تحصیلی ارتباط دارند (فین و همکاران 2003؛ مارکس ، 2000؛ فین، پانوزو و ویلک ، 1998، به نقل از کاسپی، چاجت، ساپورتا و بث مارم ، 2005). به طور کلی، تعامل به کیفیت ارتباط دانش آموز با کوشش تحصیلی اشاره دارد و با افراد، فعالیت ها، اهداف، ارزش ها و موقعیتی که آن را ایجاد می کند، ارتباط دارد (اسکینر، فرر و کیندرمن، 2009).
 در طول 10 سال گذشته، تحقیقات انجام شده بر روی تعامل علمی دانش آموزان بر اهمیت آن به عنوان نقش کلیدی موفقیت کودکان در مدرسه توافق نظر داشته اند (فردریک، بلومن فیلد و پاریس ، 2004). به عبارت دیگر، این نوع تعامل رفتاری - عاطفی، یادگیری، نمرات، موفقیت، میزان حضور و غیاب، فارغ التحصیلی و تاب آوری دانش آموزان را در درازمدت پیش بینی می کند (فرر، اسکینر، مرچاند و کیندرمن ، 2008). مطالعات همچنین نشان داده اند که تعامل رفتاری - عاطفی به عنوان یک عامل محافظ در برابر فعالیت های مخاطره-آمیز (مانند سوء مصرف مواد، رفتار مخاطره آمیز جنسی و بزهکاری)، عمل می کند (اُفارل و موریسون ، 2003).
از آنجا که دانش آموزان دوره راهنمایی در یکی از مراحل حساس زندگی خود قرار دارند كه بدون شک داشتن مهارت های اجتماعی آنان نقش مهمی برای داشتن زندگی سالم و همچنین رشد و پویایی جامعه ایفا می کند و از طرف دیگرتعامل رفتاری - عاطفی دانش-آموزان، یادگیری، پیشرفت تحصیلی و رشد شناختی و اجتماعی آنان را تحت تاثیر قرار می-دهد بررسی عوامل تاثیرگذار بر مهارت های اجتماعی و تعاملات رفتاری و عاطفی دانش آموزان ضروری است. به همین دلیل پژوهش حاضر به بررسی روابط بین ویژگی های شخصیتی، مهارت های اجتماعی دانش آموزان و تعامل رفتاری - عاطفی آنان در فعالیت های کلاسی می-پردازد. به عبارت دقیق  تر، این پژوهش نقش ویژگی های شخصیتی را در رابطه با مهارت های اجتماعی و تعامل رفتاری - عاطفی دانش آموزان دوره راهنمایی می سنجد و از آن طرف بر آن است که بگوید ویژگی های شخصیتی چه تاثیری بر مهارت های اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش آموزان دارد.

فهرست مطالب بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی، مهارت های اجتماعی و تعامل رفتاری و عاطفی دانش آموزان به شرح زیر می باشد:
فصل اول مقدمه   
1-1- کلیات    
1-2- بیان مساله    
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش    
1-4- اهداف پژوهش    
1-5- سوالات پژوهش    
1-6- تعاریف مفهومی متغیرها    
1-7- تعاریف عملیاتی متغیرها    
فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی   
2-1- مبانی نظری    
2-1-1- مفهوم شخصیت    
2-1-1-1- نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت    
2-1-2- مفهوم مهارت اجتماعی    
2-1-2-1- ابعاد مهارت اجتماعی    
2-1-3- مفهوم تعامل دانش آموز    
2-1-3-1- دیدگاه های نظری در مورد تعامل دانش آموز    
2-1-3-1-1-  الگوی انگیزشی    
2-1-3-1-2- الگوی آشنایی - مشارکت    
2-1-3-1-3- نظریه کنترل اجتماعی    
2-1-3-1-4- نظریه دلبستگی    
2-1-3-2- تعامل رفتاری    
2-1-3-3- تعامل عاطفی    
2-2- تحقیقات پیشین    
2-2-1- ویژگی های شخصیتی و تعامل رفتاری - عاطفی    
2-2-2- ویژگی های شخصیتی و مهارت های اجتماعی    
2-2-3- تفاوت های جنسیتی و تعامل رفتاری - عاطفی    
2-2-4- تفاوت های جنسیتی و مهارت های اجتماعی    
2-3- نتیجه گیری    
فصل سوم روش پژوهش   
3-1- روش تحقيق    
3-1-1- جامعه آماري    
3-1-2- نمونه و روش نمونه گيري    
3-1-3- ابزارهای پژوهش    
3-1-3-1- پرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت    
3-1-3-2- مقیاس سنجش مهارت های اجتماعی کودکان    
3-1-3-3- پرسشنامه خودگزارشی تعامل رفتاری- عاطفی    
3-1-3-4- مقیاس چندوجهی رضایت از زندگی دانش آموزان    
3-1-4- تجزيه و تحليل آماری   
فصل چهارم یافته های تحقیق   
4-1- یافته های  توصیفی  متغیرهای مورد پژوهش    
4-2-  سوالات پژوهش
4-2-1-  همبستگی متغیرهای مورد پژوهش    
4-2-2- پیش بینی مهارت های اجتماعی بر اساس متغیرهای مورد پژوهش    
4-2-3- پیش بینی تعامل رفتاری و عاطفی بر اساس متغیرهای مورد پژوهش    
4-2-4- تفاوت دختران و پسران در سه پایه تحصیلی  از لحاظ مهارت اجتماعی    
4-2-5- تفاوت دختران  و پسران در سه پایه تحصیلی  از لحاظ تعامل رفتاری و عاطفی
فصل پنجم بحث و نتیجه گیری   
5-1- بحث و بررسی یافته های تحقیق    
5-1-1- رابطه بین ویژگی های شخصیتی، مهارت اجتماعي و تعامل رفتاری - عاطفی دانش‌آموزان    
5-1-2- پيش‌بيني مهارت اجتماعي از طریق ابعاد ویژگی های شخصیتی    
5-1-3- پيش‌بيني تعامل رفتاری - عاطفی از طریق ویژگی های شخصیتی    
5-1-4- تفاوت عملکرد دو جنس در سه پایه تحصیلی در مهارت اجتماعی    
5-1-5- تفاوت عملکرد دو جنس در سه پایه تحصیلی درتعامل رفتاری - عاطفی    
5-2- کاربردهای نظری و عملی    
5-3- محدودیت های پژوهش    
5-4- پیشنهادات پژوهشی   
فهرست منابع و مآخذ