اثربخشی گروه درمانی با رویکرد «شناختی-رفتاری» و «روان نمایشگری» بر نگرش های ناکارآمد و خلق نوجوانان

قسمتهایی کوتاه از متن:

چکیده
روان نمایشگری یک روش درمان گروهی به شکل نمایش است که افراد از طریق بازی کردن حوادث گذشته در زمان حال، به بررسی هیجانات، اعمال و ارتباطات خود می پردازند. کانون توجه در سایکودراما تعاملات و مواجهه ی شخصی افراد، تمرکز بر اینجا و اکنون، خودجوشی، خلاقیت، ابراز کامل احساسات و آزمایش واقعیت است.
این روش درمانی بر اساس پیشینه پژوهش کاربردهای زیادی در روانشناسی دارد.
هدف پژوهش حاضر بررسی مقایسه اثربخشی گروه درمانی شناختی- رفتاری و روان نمایشگری بر نگرشهای ناکارآمد و خلق نوجوانان زندانی با نشانه های افسردگی بود. جامعه آماری نوجوانان پسر بزهکار مستقر در کانون اصلاح و تربیت شیراز بودند که از بین آنها 60 نفر بصورت تصادفی انتخاب گردیدند و به همین شیوه در سه گروه (دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل) جایگزین شدند.
ابزارها شامل 1- مقیاس افسردگی کودکان کواکس (ICDI) 2- پرسشنامه نگرشهای ناکارآمد (DAS) بود، که بصورت پیش آزمون و پس آزمون برای هر سه گروه اجرا گردید.
نتایج نشان داد که روش روان نمایشگری تأثیر مطلوب تری نسبت به روش شناختی- رفتاری بر افسردگی و نگرشهای ناکارآمد نوجوانان زندانی دارد.

مقدمه
افسردگی مرضی ، به قدری شایع است که سرماخوردگی روان پزشکی، لقب گرفته است. (سلیگمن، 1975، به نقل از هاوتون، سالکوس و کلارک  1942) در هر مقطع معینی اززمان، 20-15 درصد بزرگسالان، در سطح قابل توجهی، از نشانه-های افسردگی، رنج می برند. حداقل، 12 درصد به میزانی از افسردگی که آنها را در
مرحله ای از زندگی، به سمت درمان بکشاند، مبتلا هستند و حدس زده می شود که حدود 75 درصد موارد بستری در بیمارستان های روانی را موارد افسردگی تشکیل می دهند. به دلایلی که هنوز روشن نیست، در جوامع صنعتی غرب، افسردگی در بین زنان، تقریباً دو برابر این میزان در مردهاست (براون و هریس، 1978، به نقل از هاوتون و همکاران، 1942). 
بنظر نمی رسد که فقط یک عامل بتواند وقوع افسردگی را تبیین کند، بلکه افسردگی از تعامل بین چندین عامل مختلف، حاصل می شود و شروع و سیر آن به متغیرهای مختلف زیست شناختی، سابقه بیماری، محیطی و روانی- اجتماع مربوط می شود. از میان این متغیرها می توان به موارد زیر اشاره کرد: اختلال در کارکرد
ناقل های عصبی، سابقه افسردگی یا الکلیسم در خانواده، از دست دادن والدین در دوران کودکی و یا مورد بی توجهی آنان قرار گرفتن، رویدادهای منفی اخیر در زندگی، داشتن همسر عیب جو یا متخاصم، فقدان حمایت اجتماعی مناسب و فقدان دراز مدت احساس ارزشمندی (هاوتون و همکاران، 1942).
محتوای تفکر افسرده ساز برحسب «مثلث شناختی» طبقه بندی شده است. این مثلث، شامل نگرش مخدوش و منفی نسبت به موارد زیر می شود:
1- خویشتن («به هیچ دردی نمی خورم»)؛
2- تجارب فعلی («هیچ یک از کارهایی که می کنم درست از آب درنمی-آیند»)؛
3- آینده («هیچ وقت حالم بهتر نخواهد شد») (هاوتون و همکاران، 1942).
وقتی بیمار قادر شد که با مهارت، افکار خود آیند منفی خود را تشخیص دهد و با آنها چالش کند، کانون درمان به فرصتهای ناکارآمد زیرساخت آنها منتقل
می شود.این فرض ها چند مشخصه قابل تمیز دارند:
1- واقعیت تجربه انسانی را منعکس نمی سازند.
2- انعطاف ناپذیر، بیش از حد تعمیم یافته و افراطی هستند و تغییرپذیری در شرایط مختلف، در آنها مورد توجه قرار نمی گیرد.
3- به جای آنکه رسیدن به هدف را آسان تر سازند، دشوارتر می گردانند.
4- در برابر تجارب معمولی نسبتاً مقاومند.
لام (1998) بیان می دارد که نگرش های ناکارآمد بعنوان یک عامل زمینه ساز در شروع دوره های افسردگی بصورت مستقیم و یا بعنوان یک عامل آسیب پذیری   تحت شرایط فشارزای محیطی تلقی شده است.مطالعات با روش مقطعی نشان دادند که نگرش های ناکارآمد با شیوع افسردگی ارتباط دارد. سطوح بالای نگرش های ناکارآمد با دوره های طولانی تر حملات افسردگی و بازمان های کوتاه تر بین دوره های عود همبستگی دارد (ابراهیمی، نشاط دوست، کلانتری، مولوی و اسداللهی، 1386).
نوجوانی با تغییرات فیزیکی بلوغ آغاز می گردد. نوسان هیجانی شدید و دشوار آغاز نوجوانی را گروه همتایان همان جنس می توانند تعدیل را اداره کنند. ارتباط گروهی، واسطه روند هیجانی نفوذ- جدایی  از والدین می باشد و باعث افزایش تکامل احساس هویت می شود، زیرا تأثیر گروه در تکامل نوجوان مهم است.گروه یک درمان طبیعی و بدیهی و انتخابی برای نوجوان است (وینر ، 1997، به نقل از شکیبائی، تهران دوست، شهریور، آثاری، 1383).
در دو دهه گذشته افسردگی در کودکان و نوجوانان موضوع نظری و بالینی مورد توجه ای بوده است. افسردگی در هر سنی قابل توجه است دانشمندان معتقدند که افسردگی حاد  در بین کودکان بسیار شایع است. حدود 2 درصد کودکان 12-6 ساله و 4 درصد نوجوانان به افسردگی مبتلا هستند. کودکانی که مبتلا به افسردگی عمده هستند بیشتر احتمال دارد که تاریخچه خانوادگی  افسردگی را داشته باشند، همچنین نوجوانانی باافسردگی احتمالاً تاریخچه  خانوادگی افسردگی را دارند با این وجود، عوامل خطرساز برای گسترش افسردگی در این دوره عبارتند از: فشارروانی و کشیدن سیگار، بیماریهای مزمن مانند دیابتها، سوءاستفاده یا نادیده انگاشتن و دیگر ضربه ها، مانند بلایای طبیعی (لوینسون  و همکاران، 1998، به نقل از رجبی، 1382).
بیر ماهر (1989) بیان می دارد که اختلالات افسردگی در دوران کودکی و نوجوانی می تواند منجر به بیماری، مشکلات بین فردی و روانی- اجتماعی شود. همچنین این اختلال در نوجوانان می تواند خطر افزایش سوء مصرف مواد و رفتار خودکشی را افزایش دهد (رجبی، 1382).
با توجه به شیوع افسردگی که 75% موارد بستری را در بیمارستانهای روانی به خود اختصاص داده است. روان درمانی فردی نمی تواند پاسخگوی این مشکل باشد. از این رو کارشناسان این رویکرد کوشیده اند که از گروه درمانی بجای روان درمانی فردی که از نظر هزینه وحدت درمان با صرفه تر است با عنوان گروه درمانی شناختی- رفتاری  سود جویند (هاوتون و همکاران، 1990، به نقل از نصرآبادی و همکاران 1382).
رویکرد روان نمایشگری  تقریباً با دیدی منحصر به فرد به افراد و مشکلات آنها می نگرد و همچنین روشهای بسیار بدیعی را برای درمان و بهبود این مشکلات پیشنهاد می کند این روش ترکیب فوق العاده ماهرانه ای از روانشناسی و هنر است که توسط مورنو  ابداع شد. مورنو عقیده دارد که گروه به خودی خوددرمان بخش است و استفاده از هنر ایفای نقش راه چاره جدیدی برای حل مشکلات روانی- اجتماعی است. از دید او مشکل یک شخص، ناتوانی در اجرای وظایف مربوط به یک نقش اجتماعی است و این رویکرد راهی برای تمرین نقش های اجتماعی در بستری گروهی  است (حسینی، 1390).
به نظر می رسد که تشکیل گروه درمانی برای نوجوانان نتیجه بخش تر است و در بین روشها رویکرد روان نمایشگری برای گروه نوجوانان شیوه بسیار با ارزش و کارآمدتری است، زیرا ضمن ایجاد فضایی امن، به وسیله فراهم کردن فرصت برای تعویض نقش ها، به درک بهتر آنان از نحوه ارتباط در وقایع جاری و گذشته و دیدن جهان از دریچه چشم دیگران، کمک می کند ضمن اینکه به نوجوان فرصت بیرون-ریزی چیزهایی را می دهد که هرگز در جهان واقعی امکان یا اجازه آن برای او فراهم نمی شود. همچنین در سایکودراما، فرصت بهبود روابط بین فردی (حرفه ای- مشخصی) از طریق بازی نقش و گفتگو درآینده و دستیابی به نتایج علمی و تجربی آن مهیا می گردد (حسینی، 1390).
کودکان زندانی غالباً کسانی هستند که در کانون خانواده ای نابسامان، خانواده ای که از فروغ پرتو محبت، گرم و روشن نشده است، پا به عرصه وجود نهاده اند و یا احیاناً از کودکی بنا به عللی، مفهوم زندگی ثابت خانوادگی را درک  نکرده اند و یا حداقل به جای محبت از ترحم دیگران برخوردار شده اند و در نتیجه رشد عاطفی شخصیت آنان متوقف مانده است. این محرومین لطف و محبت، این قربانیان جهل و بی مهری خانواده و محیط، ناچار نیاز به خودنمایی و جلب توجه خود را از راههای دیگر که به زیان اجتماع است، ارضا می کنند. دختران زندانی چه بسا به فحشا تن درمی دهند، و به خاطر اطفاء عطش محبت خویش به سهولت فریب تملق و زبان بازی مردان هوسران را می خورند و پسران زندانی ممکن است به آسانی علیه قانون و اجتماع قدبرافراشته و دستهای خود را به جرم و جنایت بیالایند و به هر گونه دروغ و تقلب و دزدی و پستی  تن بدهند و غالباً بدبین و کینه توز نسبت به همه کس باشند (قرمز چشمه، 1384).

فهرست مطالب بررسی اثربخشی گروه درمانی با رویکرد «شناختی-رفتاری» و «روان نمایشگری» بر نگرش های  ناکارآمد و خلق نوجوانان زندانی با نشانه های افسردگی به شرح زیر می باشد:

فصل اول: مقدمه
1- طرح مسأله   
1-1- مقدمه   
1-2- بيان مسأله   
1-3- ضرورت و اهميت تحقيق   
1-4- اهداف تحقیق   
1-5- تعریف مفهومی و عملیاتی متغییرها    
1-5-1- تعریف مفهومی افسردگی   
1-5-2- تعریف عملیاتی  افسردگی    
1-5-3- تعریف مفهومی نگرش های ناکارآمد   
1-5-4- تعریف عملیاتی نگرش های ناکارآمد   
1-5-5- تعریف مفهومی درمان شناختی- رفتاری   
1-5-6- تعریف عملیاتی شناختی – رفتاری    
1-5-7- تعریف مفهومی روان نمایشگری    
1-5-8- تعریف عملیاتی روان نمایشگری   
فصل دوّم: مباني نظري و پيشينه تحقيقاتي
2-  مبانی نظری تحقیق   
2-1- الگوی زیستی افسردگی   
2-2- الگوی روان پويشی افسردگی   
2-3- درمان روان پویشی افسردگی   
2-4- الگوهای شناختی افسردگی     
2-5- درمان شناختی   
2-6- الگوی درماندگی آموخته شده افسردگی است   
2-7- رویکرد رفتار درمانی   
2-8- رویکرد مراجع- محور   
2-9- رویکرد گشتالت درمانی   
2-10- رویکرد وجودی   
2-11- رویکرد منطقی-عاطفی-رفتاری   
2-12- رویکرد تحلیل تبادلی   
2-13- رویکرد شناختی   
2-14- رویکرد جامع یا انتخابی   
2-15- رویکرد سایکودراما یا روان نمایشگری   
2-16- تحقیقات انجام شده در رابطه با موضوع پژوهش   
2-16-1- تحقیقات خارج از کشور   
2-16-2- تحقیقات داخلی کشور   
2-17- فرضيه ها   
فصل سوّم: فرآیند روش شناختی
3- فرآیند روش شناختی   
3-1- مقدمه     
3-2- جامعه آماری روش نمونه گیری    
3-3- ویژگیهای نمونه    
3-4- ابزارهای گردآوری اطلاعات و اعتبار و پایایی    
3-5- اعتبار و پایائی مقیاس افسردگی کودکان (CDI)   
3-6- اعتبار پایائی پرسشنامه نگرش های ناکارآمد(DAS)   
3-7- روش اجرای تحقیق    
3-8- روش تجزیه و تجلیل داده ها   
فصل چهارم: یافته های پژوهش
4- یافته های پژوهش   
1-4- مقدمه   
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5- بحث و نتیجه گیری   
1-5- یافته های پژوهش   
2-5- پیشنهادات   
2-5-1- پیشنهادات مبتنی بر نتایج تحقیق   
2-5-2- پیشنهاد به پژوهشگران بعدی   
 3-5- محدودیت پژوهش   
منابع فارسی    
منابع انگلیسی   
پیوست1   
پیوست 2  
پیوست 3