بررسی بازنمایی تفاوت های جنسیتی در سینمای ایران (بررسی موردی چهار فیلم پرفروش)

قسمتهایی کوتاه از متن:

چکیده
هدف پایان‌نامه حاضر، شناخت نحوه بازنمایی تفاوتهای جنسیتی در سینمای ایران از دهه  هشتاد به بعد است. برای نیل به این هدف ابتدا به مرور مفهومی مفاهیم اصلی از قبیل بازنمایی ، نشانه شناسی و تفاوت جنسیتی پرداخته‌  و در ادامه  مرور نظریِ نظریه های مربوط به بازنمایی ، نشانه شناسی و سینما بررسی شده است .روش تحقیق در پایان‌نامه پیش رو کیفی‌ست و از تکنیک نشانه‌شناسی استفاده کرده‌ایم. بر اساس الگوی سلبی و کاودری، رمزگان فنی و  ارجاعات و دلالت‌های موجود در متن فیلم، مشخص شده است. با تمرکز بر این الگوها، سعی بر این بوده که در چهار فیلم: «به همین سادگی»، «درباره الی»، «میگرن» و «سعادت آباد» که به روش نمونه گیری هدفمند برگزیده شده‌اند، تفاوتهای جنسیتی واکاوی و بازنمایی آن در سینما آشکار شود.بنابر نتایج این پژوهش می‌توان گفت در بازنمایی تفاوتهای جنسیتی شاهد کلیشه‌های هستیم که به کرات به تصویر در آمده‌اند. مفاهیمی چون: «زن سنتی»، «زن مدرن »، «کار خانگی»، «تنهایی»، «مادرانگی» و «دیده نشدن» از مضامین عمده مطرح شده در این فیلم‌ها هستند بازنمایی زنان در سینما با برساخت جنسیتی همراه بوده و سینما کلیشه‌های جنسیتی را بازتولید می‌کند.شخصیت‌های فیلم همگی درگیر فرهنگ و جامعه مردسالار هستند و برای تغییر وضعیتشان  کاری انجام نمی‌دهند همچنین تصویر زن موفق کمتر به تصویر کشیده شده است.

مقدمه
امروزه سینما یکی از مهمترین ابزار های فرهنگی است که با ایجاد جذابیت های  بصری،در جذب مخاطب به ویژه مخاطب عام موفق است.علم سینما ، تکنولوژی و تجهیزات مدرن ،استفاده از چهره های زیبا و جذاب و استفاده نوین از گریم و چهره سازی هر روزه برای سینما مخاطب بیشتری به ارمغان می آوردوهمچنین سینما با تولید انبوه مسائل فرهنگی  و مصرف فرهنگی ،به برخی از امور مشروعیت می بخشد لذا مطالعه ی سینما ومفاهیم آن قابل تامل و بررسی است.سینما با بازتولید و بازسازی واقعیت های اجتماعی می تواند نگاهی سرکوبگرایانه و یا انتقادی داشته باشد.
جنبش اجتماعی زنان در ابتدای قرن بیستم ،بسیاری از مسائل فرهنگی را تحت شعاع قرار داد. بسیاری از شاخه های متعدد جامعه شناسی در حال حاضر به عنوان یکی از اولویت های مهم خود مباحث مربوط به حقوق زنان را در کانون توجه خود قرار داده است. (گرت،1379) از این نظر جنسیت از "جنس" که بر تفاوت های زیستی زنان و مردان اطلاق می گردد،تمییز داده شده می شود.در واقع جنسیت با "همبستگی های فرهنگی استقرار یافته پیرامون جنس"ارتباط دارد.(گافمن210:1997)
رسانه جمعی با بازنمایی الگوهای هنجاری حاکم بر زندگی اجتماعی در قالب اجرای نمایش گونه ،عملا نقش بر¬سازنده و بازتولید کننده ی این هنجارها را در زندگی اجتماعی امروزی عهده دار است.آنها با ارئه تصویری خاص از مناسبات دو جنس ،می توانند نقش مهمی در نهادینه شدن چهارچوب مفهومی آن تصویر خاص داشته باشند. در میان رسانه های جمعی شناخته شده، سینما به عنوان یک هنر برتر نسبت به دیگر هنرها و نیز به خاطر امکانات ویژه اش برای نمایش مناسبات مربوط با جنسیت ،همچون یک نمونه ایده آل برای تحقیق در باب نابرابری ها و تفاوت‌های جنسیتی خود را به ما نشان می دهند (استریناتی 121:1380)
جنسیت از مفاهیمی است که به شیوه های مختلفی نمایش داده می شود. سینما را می توان ابزاری قوی برای نمایش و ساخت و برساخت فرهنگ جنسیتی دانست. سینما به عنوان یک رسانه عمومی می تواند تاثیر مهمی بر فرهنگ جنسیتی بگذارد به همین دلیل نقش تولید محتوای آن بسیار مهم است چون با تولید انبوه و جذاب هم می تواند کلیشه های جنسیتی سنتی را به نفع گروهی خاص تولید کند و هم می تواند با انتقاد از تقسیم کار جنسیتی موجب آگاهی برای توده اجتماع باشد.
بازنمایی های رسانه ای از این لحاظ مهم هستند که شناخت و باور عمومی را شکل می دهند .اگرچه ارتباط بازنمایی با زندگی و تجربه مردم در جهان اجتماعی ، پیچیده است، اما بازنمایی ها برای مردم دارای پیامد های واقعی است . ریچارد دایر بر این نکته تاکید می کند که « نحوه ی برخورد با گروه های اجتماعی در بازنمایی فرهنگی، بخشی از این نکته است که با آنها در زندگی واقعی به چه نحو برخورد شود .» (Giles & Middleton, 1999:59)
مطالعه سینمایی  با رویکرد جنسیت و بازنمایی نقش های متفاوت زن و مرد، درصدد شناسایی تولیدات فرهنگی و بازتاب آن در جامعه است. از آنجا که سبک زندگی مدرن مختصات خاص خود را تولید می کند و آنقدر متکثر است که شیوه های متفاوت زندگی را نمایش می دهد با بازنمایی جنسیت در فیلم های سینمایی "درباره الی"، "به همین سادگی "، " میگرن" و"سعادت آباد "سعی در کاوش مفهوم جنسیت در این چهار فیلم پرفروش و پر اقبال  را داریم.

بیان مسئله
اهمیت اجتماعی سینما حتی در مثبت ترین شکل(بدون در نظر گرفتن جنبه های تخریب کننده سنتی ) باورنکردنی است.فیلم متکثر است و آن را می توان بی نهایت تولید کرد.فیلم روش ادراک ما از جهان و تا حدودی چگونگی نقش ما در آن را تغییر می دهد. (هاشمی ،22:1378)
سینما که هنر هفتم نیز به آن گفته می شود کارکرد ارتباطی بزرگی دارد چنانچه می تواند در بزرگنمایی و کوچک نمایی مسایل مهم موثر باشد.مطالعه سینما تا به حال بیشتر در بعد هنری آن صورت گرفته است و کمتر به عنوان رسانه اجتماعی به چالش کشیده شده است اما بنظر میرسد مطالعه اجتماعی آن بعد وسیع تری دارد چون رسانه ها با انعکاس فرهنگ جامعه و روابط اجتماعی می توانند،تولید محتوا کنند .سینما با برساخت اجتماعی پیام خود را منتشر می کند و ذهن مخاطب عام را اقناع می کند.امروزه مردم مغلوب رسانه های جمعی هستند چرا که بیشترین زمان خود را با رسانه ها می گذرانند.سینما ،پرکننده اوقات فراغت مردم است و افراد با کمال میل و  پرداخت هزینه خود را در معرض این پرده جادویی قرار می دهند، با آن ارتباط برقرار می کنند و در جاهایی با شخصیت های فیلم های سینمایی همذات پنداری و حتی همدردی می کنند.
نگاه سینما به موضوعات زنان در دو دهه گذشته تغییر کرده است به این معنی که بیشتر به جزییات زندگی زنان پرداخته است .در سینمای قبل از انقلاب نگاه به زنان یا موضوعی فرعی بوده است و یا بیشتر از منظر جنسی نمایش داه شده است بعد از آن هم نگاه اخصی به مشکلات زنان نبوده اما سینمای دهه 80 به بعد مشکلات زنان و نحوه  و سبک زندگی زنان را مطرح می کند و قشرهای متفاوتی از این جنس را به مخاطب نشان می دهد .در فیلم ها ی پرفروش ،شخصیت و بعد اجتماعی زندگی زنان مطرح شده که بازنمایی آن، می تواند به روشن شدن این بخش از  زندگی زنان کمک کند.
از آنجا که برداشت های متفاوتی از جنسیت و همچنین بازنمایی آن در صحنه ی سینما وجود دارد این پدیده می تواند به عنوان یک مسئله طرح و مورد بررسی قرار گیرد. خلا پژوهشی نیز در این زمینه وجود دارد. در این راستا به منظور بررسی تفاوت های جنسیتی در سینما، از بین معروف ترین و پرمخاطب ترین فیلم های دهه 80 فیلم های "درباره الی"(ساخته اصغر فرهادی)،"به همین سادگی"(ساخته رضا میر کریمی)،" میگرن" (  ساخته مانلی شجاعی فر ) و"سعادت آباد "( ساخته "مازیار میری ") انتخاب شده است. علاوه بر  پرفروش بودن و اقبال عمومی فیلم در زمان خودش ،کارگردان این فیلم  ها که از جمله کارگردانان سینمای معنا گری ایران هستند، از دلایل انتخاب این فیلم ها  است.
نحوه ی تولید و بازتولید جنسیت در فرهنگ سنتی و مواجهه فرهنگ سنتی با دنیای مدرن از مفاهیم مهم بازنمایی و نشانه شناسی جنسیت است.می دانیم که دهه های اخیر بنا به دلایل بسیاری فرهنگ جامعه و خانواده دستخوش تغییرات مهمی شده  است و نقش های جنسیتی و روابط انسان ها تا حدودی در معرض جرح و تعدیل قرار گرفته اند. در واقع با توجه به تغییرات ایجاد شده در جامعه و انعکاس آن در سینما، مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که مناسبات جنسیتی در چهار فیلم مذکور چگونه اند و مفاهم جنسیت با توجه به رویکرد سازه گرایانه چگونه برساخته شده است. در راستای پاسخ یه سوالات فوق، از روش شناسی کیفی و روش نشانه شناسی بهره گرفته خواهد شد.

فهرست مطالب بررسی بازنمایی تفاوت های جنسیتی در سینمای ایران (بررسی موردی چهار فیلم پرفروش) به شرح زیر می باشد:

فصل اول - مقدمه
1-1 مقدمه
1-2 بیان مسئله
1-3   هدف‌های تحقیق
1-3-1 هدف کلی طرح
1-3- 2هدف جزئی
1-4 ضرورت انجام تحقیق
1-5 استفاده کننده‌گان از نتایج تحقیق
1-6 جنبه جدید و نوآوری طرح در چیست؟
1-7 سوالات تحقیق
1-7-  1سوال اصلی تحقیق
1-7-2  سوال فرعی تحقیق
فصل دوم   - مبانی نظری
2-1 مقدمه
2-2 مرور مفهومی
2-2-1  بازنمایی
2-2-1-1 استراتژی‌های بازنمایی
2-2-2  نشانه شناسی
2-2-3  جنسیت
2-3  مرور تجربی
2-4  مرور نظری
2-4-1  نظریه بازنمایی
2-4-1-1  از تقلید تا بازنمایی
2-4-1-2  نظریه رمزگذاری و رمزگشایی استورات هال
2-4-1-3  بازنمایی و نظریه استوارت هال
2-4-1-4  گفتمان و بازنمایی
2-4-1-5  ایدئولوژی و بازنمایی
2-4-1-6  از زبان به گفتمان؛ نگاه فوکویی به بازنمایی
2-4-2  استراتژی‌های بازنمایی
2-4-2-1 کلیشه سازی
2-4-2-2 طبیعی سازی
2-4-2-3 طرد
2-4- 3 نظریه فیلم کلاسیک
2-4-3-1 فرمالیستها
2-4-3-2 رئالیست ها
2-4-3-3 نظریه فیلم معاصر
2-4-4  نظریات نشانه‌شناسی
2-4-4-1  سوسور و نشانه‌شناسی
2-4-4-2  پیرس و نشانه‌شناسی
2-4-4-3  نشانه‌شناسی ساختارگرای بارت
2-4-4-4  اکو و نشانه‌شناسی پساساختارگرا
2-5  جنسیت ، نظریه های فمنیستی و مطالعات فرهنگی
2-5-1  جنسیت و رسانه
2-5-2  نظريه هاي فمنيستي فيلم
2-5-2-1 تحلیل های پساساختارگرایی و نظریه ی فیلم
2-5-3 مکتب بیرمنگام
2-5-4 مطالعه ی مخاطبین
2-5-5 پست مدرنیسم، لذت و مقاومت
2-5-6 مطالعات فرهنگی، مطالعات فمینیستی و جامعه شناسی
2-6 چارچوب مفهومی
فصل سوم - روش تحقیق  
3-1 مقدمه
3-2 روش تحقیق کیفی
3-2-1 رویکرد انتقادی
3-2-2 مطالعه سینما با روش های جامعه شناختی
3-2-3  ما قبل تاریخ نشانه شناسی
3-2-3-1 فردینان دو سوسور (1913-1857)
3-2-3-2 رولان بارت (1980-1915)
3-2-3-3رمزگان روایی پنج‌گانه بارت
3- 3 روش های بررسی
3-3-1 الگوی نشانه شناسی جان فیسک
3-3-1-1  نمای نزدیک
3-3-1-2  رمزگان اجتماعی
3-3-1-3  رمزگان فنی
3-3-1-4 رمزگان ایدئولوژیک
3-3-2  الگوی سلبی و کاودری
3-4 پایایی و روایی
3-5  روش نمونه گیری 
3-5-1  جامعه آماری 
3-5-2  روشها يا تكنيكهای آماری مورد نظر برای تجزيه و تحليل اطلاعات  
فصل چهارم - یافته ها  
4 -1مقدمه   
4-2 تیتراژ آغازین  فیلم "به همین سادگی"  
4-2-1 روایت فیلم   
4-2-2  نقد اجتماعی جنسیتی   
4-2-3 شخصیت پردازی زن ها در فیلم به همین سادگی  
4-2-4 صحنه منتخب 1    
4-2-4-1تحلیل جنسیتی اجتماعی
4-2-5 سکانس منتخب 2  
4-2-6 سکانس منتخب3       
4-2-7 سکانس منتخب 4  
4-2-8 سکانس منتخب 5  
4-2-9 سکانس منتخب 6               
4-2-10 در باره ی  "به همین سادگی "            
4-3 فیلم درباره الی                
4-3-1 تیتراژ آغازین فیلم درباره الی             
4-3-2  تیتراژ پایانی               
4-3-3 روایت فیلم              
4-3- 4 نقد اجتماعی و جنسیتی             
4-3-5  صحنه منتخب 1          
4-3-6  صحنه منتخب 2              
4-3-7 صفحه منتخب3              
4-3-8 صحنه منتخب 4              
4-3-9 صحنه ی منتخب 5              
4-3 -10تحلیل اجتماعی جنسیتی              
4-4 فیلم میگرن               
4-4-1  تیتراژ فیلم میگرن              
4-4-2 خلاصه داستان فیلم             
4-4-3 صحنه منتخب 1              
4-4-3-1 تحلیل اجتماعی و جنسیتی             
4-4-4 صحنه منتخب 2              
4-4-5 صحنه ی منتخب 3              
4-4-6 صحنه ی منتخب 4              
4-4-7 صحنه منتخب 5              
4-4-8 صحنه منتخب 6              
4-4-9 صحنه منتخب 7                 
4-4-10 صحنه منتخب 8              
4-5 سعادت آباد                
4-5-1 روایت فیلم "سعادت آباد"             
4-5-2 صحنه منتخب 1              
4-5-3 صحنه منتخب 2              
4-5-4 صحنه منتخب 3              
4-5-5 صحنه منتخب 4              
4-5-6  صحنه منتخب  5               
4-5-7  صحنه منتخب 6              
4-5-8  صحنه منتخب 7              
4-5-9  صحنه منتخب 8              
4-5-10  صحنه منتخب   9              
4-5-11  درباره ی فیلم سعادت آباد           
فصل پنجم  - نتایج
5- 1نتیجه گیری                
5-2 محدودیت های تحقیق              
5-3 پیشنهادات                
منابع                
پیوست‌ها