تاريخچه كرم ابريشم
گونه اهلي كرم ابريشم كه پرورش آن از آغاز
تا به امروز متداول بوده و تقريباً در چهار هزار و ششصد سال پيش به طور اتفاقي
توسط ملكه چين ( سي لينگ شي ) در هنگام قدم زدن در جنگلي با پيدا كردن پيله اي از
روي درخت توت و تنيدن تارهاي آن به دور انگشت خود كشف و بدين ترتيب رازي از طبيعت
آشكار گرديد.
در حقيقت اين پديده اتفاقي به تدريج پايه
گذار صنعت پرورش و تهيه ابريشم در جهان شده و بعدها اين شاهزاده خانم در تاريخ به
الهه ابريشم ، ملقب گرديد. تا مدتها پس از كشف ابريشم راز تهيه آن در انحصار چين
بود امپراطوران چين در طي قرون متمادي همواره سعي كردند تا اسرار تهيه آن را از
جهانيان پنهان دارند، حتي حكومت چين براي كساني كه مي خواستند راز تهيه ابريشم را
به خارج از كشور انتقال دهند مجازات مرگ تعيين كرده بودند . با وجود اين سختگيريها
تا نيم قرن ، چين تنها كشور توليد كننده ابريشم در جهان بود.
استقبال وسيع و همه جانبه مردم دنيا از
ابريشم و سود آوري تجارت اين كالا آن چنان مورد توجه واقع گرديد كه براي تجارت آن
جاده اي ساخته شد كه يازده هزار كيلومتر طول داشت و شهر هسيان چين را به رم شرقي
متصل مي كرد. اين جاده از تركستان ـ سمرقند گذشته و به مرزهاي ايران مي رسيد و پس
از عبور از طوس ، دامغان ، گرگان و ري به قزوين و از آنجا به شعباتي متصل مي شد كه
شاخه اي از آن به تركيه و بعد به اروپا متصل مي گشت . در ضمن براي اينكه كاروان
هاي حامل ابريشم به سلامت مسير تا اروپا را طي نمايند مرتباً بين ايران و چين
نمايندگاني در رفت و آمد بودند.
در تمام اين مدت سختگيري هاي امپراطوران
چين ، به منظور حفظ انحصار تهيه ابريشم زيادتر مي شد و هر روز مقررات سخت تري وضع
مي كردند با وجود چنين سياست وحشت و استتاري ، نوشته اند به سال 419 ميلادي
شاهزاده خانم ديگري از چين كه به ازدواج فرمانرواي كشور تركستان در آمده بود ،
براي نشان دادن درجه محبت و فداكاري خود با استقبال از مرگ چندين عدد تخم نوغان را
در لابلاي موهاي خود پنهان و به عنوان هديه اي در تركستان تقديم همسرش كرد.
و بدين ترتيب تهيه ابريشم از انحصار چين
خارج گرديد .
در حال حاضر با گذشت قرن ها هنوز چين
بزرگترين توليد كننده ابريشم در جهان است.
هندوستان دو مين كشور توليد كننده ابريشم
بوده و ژاپن سومين كشور توليد كننده ابريشم و شوروي سابق مقام بعدي را در جهان
دارا بوده است.
فرانسه نيز زماني از توليد كنندگان عمده
ابريشم جهان بود ولي پس از شيوع بيماري واگيردار پبرين در سال 1850 ، خسارات
فراواني به اين صنعت وارد شد اين بيماري چنان دامنه وسيعي پيدا كرد كه ناپلئون سوم
، لويي پاستور را مأمور مطالعه روي اين بيماري و پيدا كردن راههاي مبارزه با آن
نمود.
پس از چهار سال تحقيق پاستور ، دانشمند
فرانسوي موفق به شناسايي و كشف عامل بيماري و راه مبارزه با آن گرديد. با وجود اين
، اين توفيق تربيت و پرورش كرم ابريشم ديگر در فرانسه پا نگرفت ، زيرا واردات آن
از كشورهاي ديگر توسعه زيادي يافته بود.
وضعيت ابريشم در ايران
توليد ابريشم ايران در حال حاضر 400 تن در سال است طبق مدارك موجود ميزان
ابريشم توليدي در گذشته در حدود 3000 تن در سال بوده حتي زماني از ايران تخم نوغان
جهت پرورش به كشورهاي خارج بويژه اروپا صادر مي شده است.
در نگرش تاريخي به اين رشته از كشاورزي
وضعيت اولين اشاره در متون تاريخي مربوط به توليد ابريشم در مازندران است. در ضمن
ماركوپولو نيز در سفرنامه خود به توليد فراوان ابريشم در طبرستان (مازندران) اشاره
كرده است.
آنچه مسلم است در گذشته ايران يكي از
كشورهاي مهم توليد كننده و به ويژه در شهرهاي طبرستان ، خاوران ري و حتي زابلستان
توليد ابريشم رواج قابل توجهي داشته است . اين وضعيت در زمان صفويه نيز به اوج
شكوفايي خود رسيده بود.
متأسفانه دو اتفاق مهم صنعت پرورش كرم
ابريشم را در دنيا مختل ساخت ، مسلماً توليد ابريشم ايران نيز از آن بي تأثير
نبود.
واقعه مهم نخست اپيدمي بيماري پبرين در
فرانسه بود كه همانند بيماري نيوكاسل طيور ، پرورش اين كرم را در سطح بسيار گسترده
اي از جهان در معرض نابودي قرار داد. بنا براين با سعي و تلاش دانشمند ارزنده
فرانسوي « لويي پاستور » كه عامل اين بيماري را در سال 1870 شناسايي و راه پيشگيري
از آن را به دنيا اعلام كرد بدون شك اين صنعت با نابودي كامل روبرو مي شد.
اتفاق دوم كه در تاريخ حيات پرورش اين كرم
دخالت عمده اي دارد توفيق فردي به نام شاردونه در ساخت اليافي از مواد شيميايي بود
كه شباهت بسيار زيادي به ابريشم داشت (در سال 1889 ) اين كشف ركود عجيبي در بازار
تجارت ابريشم جهان بوجود آورد.
با وجود اين رويداد توليد ابريشم در ايران
حتي در اين دوره نيز رونق قابل توجهي داشته است چنانچه اگر دومين سفرنامه
مظفرالدين شاه به فرنگ را مطالعه كنيم خواهيم ديد كه از رونق كرم ابريشم در ايران
، طي اين سالها سخن به ميان آمده است در حقيقت در اين سالها ابريشم كالاي عمده
تجارت ايران بوده و در تجارت خارجي ، اين كشور را قادر مي ساخته تا بهاي بخش قابل
توجهي از واردات خود را با در آمد آن بپردازد . ميزان توليد اين محصول در سال 1343
در اوج خود بوده ولي از آن به بعد دچار آفت گشته و در نتيجه تغيير كيفيت ، قيمت آن
نيز تنزل يافته است .
در سال هاي گذشته جهت احياي امر نوغان داري
، تشكيلات مستقلي به نام شركت نوغان به وجود آمد و بدنبال آن كارخانه حرير بافي
چالوس تاسيس گرديد . متاسفانه پس از شروع كار كارخانه توليد ابريشم بر خلاف انتظار
پايين آمد ، زيرا شركت نوغان براي جبران هزينه هاي فراوان كارخانه مجبور به پايين
آوردن نرخ خريد اجباري پيله بود . در طي اين سالها بالاترين رقم توليد مربوط به
سال 1351 بوده يعني 111 تن پيله بوده است .
پس از انقلاب اقداماتي در جهت احياي اين
رشته از كشاورزي و صنعت به عمل آمده از جمله آن اقدامات تشكيل شركت سهامي مطالعات
و تحقيقات پرورش كرم ابريشم بود اين شركت عملاً كار خود را از سال 1359 شروع كرده
است . وظيفه اين شركت تهيه و توزيع تخم نوغان تهيه و توزيع نهال توت ، خريد پيله
بر اساس قيمت هاي تعيين شده بود . كارخانه هايي كه در حال حاضر در امر ابريشم كشي
كشور فعاليت دارند ، عبارتند از كارخانه صنايع ابريشم گيلان در صومعه سرا ، كارخانه صنايع ابريشم طوس در مشهد و كارخانه پيله و ابريشم شمال
چگونگي پرورش كرم ابريشم در ايران
همان طور كه در مبحث تاريخچه اين صنعت در گذشته
اشاره شده ، توليد ابريشم از زمان هاي خيلي دور در ايران رايج بوده و بخش مهمي از
صادرات كشور را در آن زمان تشكيل مي داده است .
فهـرست مطالب
عنــوان
صفحه
فصل اول
پيشگفتار
تاريخچه كرم
ابريشم .............................................. 1
وضعيت ابريشم در
ايران ...................................... 2
چگونگي پرورش كرم
ابريشم در ايران ...................... 4
برخي مشكلات صنعت
ابريشم در ايران ........................ 5
مراكز تهيه و
توزيع ، توليد تخم نوغان تا مرحله ابريشم در ايران ................................................................................ 7
فصل دوم
توتستان .............................................................. 6
كلياتي راجع به
درخت توت و توتستان ...................... 6
روشهاي تولد نهال
توت ......................................... 8
بذر كاري ......................................................... 8
پيوند زني ........................................................... 9
خوابانيدن شاخه ................................................... 10
قلم چوب نرم ....................................................... 11
قلم چوب سخت ......................................................... 13
خزانه نهال ......................................................... 13
انتخاب نهالهاي
توت و روش انتقال آن ..................... 14
ايجاد توتستان ....................................................... 16
وضعيت هواشناسي .................................................... 17
بررسي خاكشناسي ................................................... 19
روش پيداكردن
بيماريهاي پوسيدگي و ريشه ............... 20
انتخاب نهال توت ................................................. 20
فاصله درختان ...................................................... 21
كاشت .................................................................. 21
روشهاي داشت ،
هرس و برداشت ................................. 22
روش بهره برداري
از توتستان ويژه كرم جوان ........... 23
نحوه برداشت از
توتستان براي كرم بالغ .................. 26
نگهداري توتستان ................................................. 27
فصل سوم
بررسي كرم ابريشم
از نظر جانورشناسي و سير تكامل آن 28
لارو ...................................................................... 28
مراحل رشد ............................................................ 30
اندامهاي دروني
كرم ابريشم ................................... 31
اعضاي گوارشي ...................................................... 31
دستگاه گردش خون ................................................... 31
دستگاه دفع كرم
ابريشم ........................................... 32
دستگاه تنفس ......................................................... 33
دستگاه عصبي ......................................................... 33
دستگاه توليد مثل ................................................... 34
غده هاي ابريشم .................................................... 35
فصل چهارم
كرم ابريشم
تخم كرم ابريشم ................................................... 37
تعيين جنس ........................................................... 37
توليد تخم ......................................................... 39
نگهداري و به
كاربردن تخم كرم ابريشم ..................... 41
تفريخ مصنوعي تخم
كرم ابريشم ................................. 42
روش اجرايي تفريخ
تخم .............................................. 44
فصل پنجم
پرورش كرم ابريشم
مشخصات كرم
ابريشم ................................................ 45
فصل پرورش ............................................................ 49
آماده سازي پرورش ................................................. 49
انتخاب واريته
كرم ابريشم ..................................... 50
ضد عفوني .............................................................. 50
آغاز پرورش ......................................................... 52
پرورش كرم جوان .................................................... 53
پرورش كرم بالغ .................................................... 56
پيله رفتن لارو ......................................................... 57
برداشت پيله و حمل
آن .............................................. 61
خشك كردن پيله ................................................... 63
فصل ششم
بيماري هاي كرم
ابريشم
بيماريهاي هاي
قارچي ........................................... 67
بيماريهاي فلاشري ................................................... 70
بيماريهاي پيرين ................................................... 71
آفات كرم ابريشم ................................................. 72
منابع ................................................................. 74
