تعریف بورس:
بورس ها(اعم از اوراق بهادار یا کالا) بازارهای متشکل و سازمان یافته ای هستند که نظام مبادله را سامان داده و شبکه سنتی داد و ستد را به شبکه های سازمان یافته و با ساز و کار مشخص در راستای رفع مشکلات مربوط به نوسانات قیمتی و ریسک های تولیدی و محدودیت های نقدینگی تبدیل می کنند.
انواع بورس: در یک طبقه بندی کلی بورس شامل دو نوع است:
-1بورس اوراق بهادار
2- بورس کالایی
در ایران علاوه بر بورس اوراق بهادار، بورس فلزات و محصولات صنعتی و بورس محصولات کشاورزی که از انواع بورس های کالایی به شمار می روند در حال حاضر فعال بوده و بورس نفت نیز قرار است در آینده ایجاد شود.
بورس کالا چیست؟
تشکیل بورس کالا، به لحاظ نظری مبتنی بر مزایای یک بازار رقابتی است که در آن تعداد زیادی خریدار و فروشنده، محصول مشابهی را معامله می کنند و به دلیل تعدد تعداد خریداران و فروشندگان، هیچ یک نمی توانند بر قیمت بازار اثر گذارند.
ماهیت کارکرد بالقوه بورس کالایی با بازارهای رقابتی سازگاری و همخوانی دارد.
روش داد و ستد در بورس کالا و شرایط لازم برای تحقق معاملات:
عمده ترین شیوه داد و ستد در بورس کالا استفاده از قرارداد های آتی است، از مزایای اصلی این قرارداد ها مصونیت در برابر خطرات ناشی از نوسان قیمت با کسب سود به سبب تغییر قیمت است.
عمده قرارداد های آتی که در بورس ملت کالا رد و بدل می شوند، قرارداد خرید یا فروش مقدار کالای خاص با کیفیت مشخص برای تحویل در تاریخ معینی در آینده با قیمت ثابت می باشد.
برخی از شرایط ضروری برای تحقق معاملات قرارداد آتی عبارتند از :
1- وجود نوسان در قیمت کالای مورد داد و ستد به طوری که انگیزه برای انجام قرار داد آتی را توجیه کند.
2- وجود واحد ها و بنگاه های اقتصادی در بازار کالا.
-3قابلیت درجه بندی استاندارد کالا و امکان رتبه بندی.
-4قابلیت ذخیره شدن کالا و همچنین حمل و تحویل به خریداران.
-5وجود سرمایه لازم و تسهیلات مالی برای پرداخت ودیعه و تسویه قرارداد.
-6وجود تسهیلات زیربنایی از قبیل شبکه های ارتباطی، قانونی و مالی.
منافع بالقوه بورس کالا:
-1شفافیت بازار
-2 تسهیل رقابت
-3افزایش کیفیت کالا و استاندارد شدن آنها
-4افزایش کارایی بازار
شرایط مؤثر بر رونق بورس کالا:
-1وسعت بازار
-2استاندارد کالا
-3بازار رقابتی و آزاد کالا
-4تسهیلات زیر بنایی
-5حمایت های مالی و حقوقی
ویژگی های کالاهای قابل داد و ستد در بورس کالا:
-1باید استاندارد بوده و کالاهای کشاورزی و صنعتی نیز حالت اولیه خام و فرآوری نشده داشته باشند.
-2کالاهای فاسد شدنی باید عمر کافی داشته باشند تا تحویل آنها در آینده با مشکل مواجهه نشود.
-3قیمت معاملات نقدی نباید آنقدر نوسان داشته باشد که موجب بی اعتمادی در خصوص خطر کاهش سود بالقوه شود.
-4ساختار بازار، رقابتی و پتانسیل بروز رفتارهای ضد رقابتی در آن کم باشد.
انواع بورس کالایی:
در شرایط فعلی دو بورس کالایی در کشور وجود دارد
-1 : بورس محصولات کشاورزی
2 – بورس فلزات
بورس کالاهای کشاورزی، بازار سازمان یافته و متشکلی است که محصولات کشاورزی به صورت نقدی یا امانی در آن داد و ستد می شوند.
http://boursemellat.com/
اهداف راه اندازی بورس کالاهای کشاورزی:
الف) اهداف بلند مدت
-1کاهش هزینه معاملات و سازماندهی مناسب تر بازار محصولات کشاورزی
-2افزایش سرعت انتقال اطلاعات بازار به تولید کننده و مصرف کننده
-3توسعه صادرات محصولات کشاورزی
-4بهبود الگوی کشت بر اساس تعاملات بازار
ب) اهداف کوتاه مدت
-1اصلاح بازار سنتی
-2جلوگیری از نوسانات شدی قیمتی
-3کاهش ریسک قیمت و معاملات
-4بهبود کیفیت محصولات کشاورزی از طریق استاندارد کردن تولیدات
-5 تأمین مالی کشاورزان
-6 کاهش هزینه های شناسایی منابع تولید و مصرف بازار
بورس کالاهای کشاورزی حداقل با دو محصول راه اندازی می شود. بورس کالاهای کشاورزی در شهریور 1383 تأسیس گردید، در حال حاضر محصولات مختلف از جمله پسته، جوی دامی، ذرت دامی، کنجاله، سویا، برنج و ... در بورس کالاهای کشاورزی موجود می باشد.
بورس فلزات:
بورس فلزات در تاریخ 1386/6/25 رسماً افتتاح شد.
کالاهای پذیرفته شده در بورس فلزات تهران شامل، مس، آلومینیوم، فولاد و روی است. بورس فلزات تهران اولین بورس در سطح جهانی می باشد که محصولات فلزی در آن داد و ستد می شود این در حالیست که در دیگر بورس های رسمی فلزی چنین معاملاتی مرسوم نیست دلیل اصلی آن هم ناهمگن بودن و استاندارد پذیر نبودن این کالاها می باشد.
اهمیت و نقش دولت در سیاستگذاری بورس کالایی:
از عوامل مؤثر و تأثیر گذار در رونق و شکوفایی بورس می توان به سیاستگذاری های دولت بر بورس اشاره داشت
این سیاست ها عبارتند از:
سیاست های حمایتی
سیاست های پولی
سیاست های مالی
سیاست های تنظیم بازار ( جلوگیری از انحصار کالا از نظر تولید، توزیع، تقاضا)
سیاست های تجاری( جلوگیری از ورود یا خروج غیر قانونی کالا به کشور)
