خلاقیت
خلاقیت از جمله مسائلی است که در باره ی ماهیت و تعریف آن تا کنون بین محققان و روان شناسان توافق به عمل نیامده است.
و یکی از مفاهیم پیچیده مربوط به انسان است که ارائه تعریف روشن، بدون ابهام، دقیق و مورد پذیرش اکثریت روانشناسان و مربیان تعلیم و تربیت از آن مشکل می باشد.
به لحاظ لغوی در زبان انگلیسی، ریشه واژه خلاقیت عبارت لاتین Greate است که در فرهنگ های واژگان به گونه های متفاوتی تعریف شده است. از جمله در فرهنگ واژگان ماکاری، خلاقیت به معنای تکامل فکر یا تخیلات فرد، به شکل اختراع و ابداع معنا شده است. در فرهنگ و بستر، خلاقیت توانایی یا قدرت ایجاد محصول نوین، از راه به کارگیری قدرت تصور و تحلیل ذکر شده است (به نقل از هاریس ، 1998).
اکثر روانشناسان در این مطلب توافق دارند که خلاقیت به دستاوردهای تازه و ارزشمند اشاره دارد (ویسبرگ ، 1992) آیزنک (2000) معقتد است خلاقیت فرآیند روانی می باشد که، منجر به حل مسئله، ایده سازی، مفهوم سازی، ساختن اشکال هنری، نظریه پردازی و تولیداتی می شود که بدیع و یکتا باشند.
از نظر لغوی در زبان فارسی، خلاقیت با سازه هایی هم چون نوآوری، ابداع و اختراع تعریف شده است که با وجود تشابه با سازه های ذکر شده، متفاوت از آن هاست، خلاقیت فعالیتی فکری و ذهنی است که لازمه و زیرساخت نوآوری است، ولی نوآوری بیشتر جنبه علمی دارد و محصول نهایی عمل خلاق است.
ابداع نیز به کارگیری خلاقیت است. در حقیقت ابداع ماحصل حرکتی است که نقطه شروعش در خلاقیت و حیطۀ فکر بود و با به کارگیری تجارب دیگر، به صورت پدیده نو ظهور، آشکار شده است. ارتباط با خلاقیت و ابداع، چنین است که خلاقیت بدون ابداع قابل تصور نیست، اما ابداع بدون خلاقیت بی معنی است. اما اختراع عبارت است از ایده یک مخترع که در عمل راه حل یک مشکل مشخص تکنولوژیکی را ارائه دهد.
به گونۀ ساده راه حل نوین یک مشکل صنعتی، اختراع نامیده می شود (امیرحسنین، 1384، ص 38). گفتنی است افزون بر تعاریف لغوی، برخی از فرآیندهای ذهنی هم چون حل مسئله ، استدلال قیاسی ، استدلال استقرایی و توانایی با فرآیند خلاق مترادف فرض شده اند (هارناد ، 204).
اهمیت خلاّقیت
به طور کلی، خلاّقیت موجب خواهد شد که موارد ذیل تحقق یابد:
1-رشد و شکوفایی استعدادها و سوق دهنده به سوی خود شکوفایی
2-موفقیت های فردی، شغلی و اجتماعی
3-افزایش کمیت، تولیدات و خدمات
4-کاهش هزینه ها، ضایعات شغلی کارکنان
5-افزایش انگیزش کاری کارکنان
6-ارتقای سطح بهداشت روانی و رضایت شغلی کارکنان
7-ارتقای بهره وری سازمان
8- رشد و بالندگی سازمان
9-تحریک و تشویق حسن رقابت (بنیاد فکری رضوی، 1387).
مراحل خلاّقیت
«نلر» در کتاب هنر و علم و خلاّقیت پنج مرحله اصلی زیر را به عنوان مراحل خلاّقیت پیشنهاد کرده است:
1-بینش : در این مرحله نطفه آفرینش بسته می شود و متفکّر به شناسایی فکر یا مسئله مورد نظر می پردازد.
2-آمادگی : در این مرحله متفکّر به طور جدی بر روی مسئله کار می کند یعنی اطلاعات جمع آوری کرده، حقایق را در ذهن مرور می کند و مسئله را از زوایایی گوناگون آن آزمایش می نگرد. این مرحله به نوعی کار ثانویه است زیرا هدف و جهت که در مرحله قبلی ایجاد شده بود در این مرحله به کلی دگرگون می شود و متفکّر غالباً در کنار مسئله ناکامی را تجربه می کند. مجموع این دو مرحله بینش و آمادگی را حقیقت یابی گفته اند. (قاسم زاده، 1371).
3-نهفتگی : که در این مرحله بسیار تأکید شده است گذران الزامی این مرحله توسط متفکّرین است. به نظر بسیاری از نظریه پردازان با جرقه های ایده های ابتکاری بواسطه تمرکزی که در این مرحله بدست می آید در ذهن متفکّرین خلاّق زده می شود. (نلر، ترجمه و مسدد ، 1369).
4-اشراق : نلر، اشراق را اوج خلاقیت می داند، متفکر در این مرحله به مفهومی می رسد که همچون عدسی ذره بین اطلاعات را متراکم می سازد و به تغییر گشالیدن، گشتالهای ناقص را کامل می کند. مجموع این دو مرحله را (نهفتگی و اشراق) ایده یابی نیز گفته اند که مستلزم آزمایش ایده ها، قبض و بسط ایده، گزینشی مناسب ترین ایده-ها و بکارگیری مجدد آنهاست. (نلر، ترجمه مسدد 1369 ، قاسم زاده 1371)
مروری بر پیشینه داخلی
راد بخش، محمدی فر، کیان ارثی (1392) در پژوهشی با موضوع اثر بخشی بازی و قصه گویی بر افزایش خلاقیت کودکان نشان دادند که استفاده از روش های بازی و قصه گویی، با از بین بردن موانع خلاقیت، سکون فکری و کمک به حل مسائل با روندی لذّت بخش و سرگرم کننده موجب افزایش خلاقیت دانش آموزان می-شود. به همین دلیل دانش آموزانی که در جلسات بازی و قصه گویی حضور می یابند در یافتن راه حل های اصیل و جدید برای مسائل موفق تر هستند.
کرمی، بختیاروآزاد الله، هاشمی، نظام . (1391) پژوهشی با هدف بررسی تأثیر آموزش مهارتهای شناختی و فرا-شناختی بر خلاقیت، انگیزه پیشرفت و خود پنداره دانش آموزان پسر سوم راهنمایی شهرستان قدس انجام داده-است که نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده بیانگر این است که آموزش راهبرد های شناختی و فرا شناختی در بالا بردن خلاقیت، انگیزه پیشرفت و خود پنداره تحصیلی دانش آموزان مؤثر بوده است.
احدی، مریم، رضایی، نور محمد، دلاور، علی، پادروند، نادر. (1391) پژوهشی با هدف بررسی تأثیر آموزش مؤلفه های فرا شناختی خلاقیت بر سطح سیالی، انعطاف پذپزیری، ابتکار و بسط که بر روی100 دانش آموزی که بطور تصادفی انتخاب شدند انجام دادند. و نتایج نشان داد که آموزش خلاقیت با یک برنامه منظم آموزشی موجب افزایش سطح مؤلفه های سیالی، ابتکار، و بسط در دانش آموزان می شود.
فهرست مطالب مبانی نظری و پیشینه تحقیق مولفه های خلاقیت(فصل دوم) به صورت زیر می باشد:
خلاقیت
2-2-1 اهمیت خلاّقیت
2-2-2 مراحل خلاّقیت
1-بینش
2-آمادگی
3-نهفتگی
4-اشراق
5-اثبات
2-2-3 ویژگی های مهم در خلاقیت
2-2-4 عوامل مؤثر در خلاّقیت و رشد آن
2-2-5 خلاّقیت از دیدگاه مکاتب مختلف
2-2-5-1 مکتب رفتارگرایی:
2-2-5-2 مکتب روانکاوی :
2-2-5-3 مکتب شناختی:
2-2-6 ویژگی های افراد خلاق
2-2-6-1 ویژگی های شناختی افراد خلاق
2-2-6-2 ویژگی های انگیزشی افراد خلاق
2-2-6-3 ویژگی های شخصیتی افراد خلاق
2-2-7پرورش خلاّقیت و ایده پردازی در دانش آموزان
2-2-8 اصول تورنس
2-2-9 الگوی پرورش خلاقیت ویلیافر
2-4 پیشینه تحقیق
2-4-1 مروری بر پیشینه داخلی
2-4-2 مروری بر پیشینه خارجی
منابع فارسی
منابع انگلیسی
